De symbolische kracht van verhalen
Dat Jezus na drie dagen uit zijn graf zou zijn opgestaan, was heus niet echt gebeurd, leek mij als jong meisje. Net zo min had de wolf Roodkapje werkelijk opgegeten of stond er midden in het bos een huisje, gemaakt van snoep en koek. Ik nam het allemaal niet letterlijk, maar vatte de verhalen symbolisch op.
Dit vertel ik omdat ik weet dat er nog steeds religieuze groeperingen bestaan die denken dat God de hemel en aarde in 6 dagen heeft gefikst of ervan uit gaan dat er 72 maagden in het hiernamaals zitten te wachten op hen die zichzelf opblazen.
Het zou een stuk schelen als ze inzien dat ze die oude verhalen symbolisch moeten opvatten, als een cadeautje dat je kunt uitpakken waar een speciale boodschap in zit verpakt, een waarheid over hoe het leven werkt.
Wanneer je de verhalen niet letterlijk neemt, zijn ze veel rijker en valt er steeds weer iets nieuws te ontdekken. Ga maar na, als je een film na jaren opnieuw bekijkt of een boek herleest, ontdek je steeds weer iets nieuws.
Laatst nog ontwaarde ik een hele nieuwe dimensie in De Kleine Zeemeermin van H.C. Andersen. Ik was als kind vooral onder de indruk van het offer dat het zeemeerminnetje bracht om bij haar geliefde prins te zijn: ze verliet de veilige thuishaven op de bodem van de oceaan, koos voor mensenbenen waarbij iedere stap aanvoelde alsof er messen door haar voeten sneden en ze liet haar tong uitsnijden, o gruwel! Allemaal voor die prins, die haar nota bene niet eens meer herkende.
Laatst drong het tot me door dat het in dit verhaal eigenlijk over menswording gaat: de ziel kiest een mensenlichaam, moet leren leven in de dualiteit (twee benen), leren omgaan met afwijzing, kan haar ware oorsprong niet meer tot uitdrukking brengen (ze kan niet meer spreken) en moet leren driften te beheersen om onsterfelijk – een luchtgeest – te worden. Het drama van mens-zijn in a nut shell.
Zo’n verhaal is dan de hefboom naar inzicht en biedt het wonder van de betekenisgeving. Precies wat ik nodig heb om elke keer weer een stapje verder te komen.
Verhalen en mythen hebben van oudsher deze functie gehad. Ze spiegelen het leven, onderzoeken onze angsten en verlangens en helpen ons herinneren wat het is om mens te zijn en zin te geven aan ons aardse bestaan. Mythen en verhalen voorzien in aanwijzingen voor de juiste spirituele houding, leren lessen, reflecteren op het raadsel van leven en dood. Ze leren ons hoe we het ‘goddelijke’ kunnen ervaren: hoe we de dood kunnen overwinnen, hoe we een zevenkoppige draak meester kunnen worden, hoe we een zee in tweeën kunnen splijten, hoe we boven onszelf kunnen uitstijgen, wat de betekenis is van martelaarschap.
Maar dat lukt alleen als we ze symbolisch opvatten, en niet anekdotisch. Als we inzien dat ze niet historisch juist zijn, maar slechts verwijzen naar een diepere waarheid. We kunnen de waarheid alleen maar bevatten als die gekleed gaat in symbolen en afbeeldingen.
