Waanzin in verhalen

Het thema van de boekenweek dit jaar is ‘waanzin’. Een dankbaar onderwerp als het gaat om het vertellen van verhalen. In bijna alle goed vertelde verhalen zit wel een vorm van waanzin. Dat kan variëren van een beetje verwardheid tot krankzinnigheid. En alles wat daar tussen ligt. We vinden voorbeelden van komische onzinnigheid, narrige grappen, chaotische verwikkelingen, vervreemding, leugens, intriges, onwaarheden, vormen van razernij, jaloezie en woede, dronkenschap, psychische rusteloosheid, illusies, obsessies, wanen, gekte en alle variaties van dien.

 

Gestoord of krankzinnig

Zonder een beetje gekte, geen goed verhaal. Je kunt makkelijk een lijst samenstellen met wereldberoemde literatuur waarin de hoofdpersoon gek, gestoord of waanzinnig is. Voor mijn eindlijst op de middelbare school las ik Dagboek van een Gek van Gogol. Ik vond Heathcliff uit Wuthering Heights ook behoorlijk gek. Ik was dol op het Magisch realisme van Hubert Lampo en Johan Daisne en verslond de verhalen van Edgar Allen Poe. En ik hou nog steeds van een beetje gestoorde, absurdistische gekte.
Trouwens… wie schrijft is gek. Heel veel schrijvers lijken te kampen met milde tot hevige vormen van waanzin. Sanne Hovius schreef in het kader van het boekenweekthema een boek over gekte in de letteren en komt met talloze intrigerende voorbeelden. Zo schreef Gerard Reve aan zijn huisarts: “Ik ben niet gestoord, ik ben krankzinnig”. Simon Vestdijk had psychische problemen, evenals Virginia Woolf, Lord Byron en August Strindberg.
Schrijven is lijden.

Dat ware kunstenaars een beetje getikt zijn is een kant van de medaille. Waanzin is aan de andere kant een inspiratiebron voor de verhalenverteller. Shakepeare bijvoorbeeld is een meester. Die zorgde voor een hele schakering aan waanzin, blinde drift en destructie in zijn stukken: King Lear wordt krankzinnig, Lady Macbeth laat zich leiden door genadeloze ambitie, Hamlet is obsessief, De feeks laat zich maar niet temmen en Othello vermoordt uit wilde jaloezie zijn geliefde Desdemona.

En dan die Griekse mythen. Zevenkoppige draken, cyclopen, slangenhoofden, Cerberus, de driekoppige hond. De overspelige Zeus, de razende Poseidon, de destructieve kracht van Kali. Tamelijk waanzinnig allemaal.

En vergeet de sprookjes niet: een kikker die een prins wordt, broers die in raven veranderen, handjes die worden afgehakt, een keizer die denkt dat hij nieuwe kleren aan heeft, terwijl hij in zijn blootje loopt, een vader die beweert dat zijn dochter goud uit stro kan spinnen, een zeemeermin die haar vissenstaart omruilt voor twee benen, boze heksen, wreedheid, toverkunsten.

Ook eigentijdse verhalen en tv series weten van wanten. Denk maar aan Harry Potter, House of Cards, Breaking Bad, Dexter, Vampires, Twin Peaks, Fargo… verhalen over mensen die met gekte geconfronteerd worden, met magie, met wreedheid, ambitie, obsessies, wanen, illusies, magie. Voor elk wat wils, voor jong en oud is er wel iets te vinden.

De vraag is: waarom houden we van waanzin en gekte in verhalen?

Het antwoord is: omdat in ieder van ons een waanzinnige schuilt.

Misschien kun je waanzin het beste omschrijven als een losgeraakt gevoel, een gevoel waar geen afstand meer van genomen kan worden. Het gevoel vliegt uit de bocht en wordt een heftige emotie en de persoon in kwestie verliest zichzelf. Met alle gevolgen van dien. Whah!!!

Wie kent het niet. We hebben allemaal wel eens een rood floers voor ogen gekregen of werden verteerd door jaloezie, kampten met depressieve gevoelens of logen dat het gedrukt stond. We hebben allemaal lichtere en zwaardere obsessies en verslavingen.

Waanzin is wellicht het tegenovergestelde van innerlijke harmonie en leidt meestal tot destructie, de dood. Dat heeft niet alleen Shakespeare er goed in gehamerd, we zien het in allerlei verhalen terugkomen.

Verhalen laten ons zien dat er in iedereen waanzin schuilt en dat die heel dichtbij is en verdomd makkelijk grip op ons kan krijgen.
Maar als het goed is, leren we ervan, worden we een beetje wijzer omdat we worden we geraakt. Ook al sterft de held, ook al loopt het slecht af, ook al is het wreed, morbide, onzinnig… een goed verhaal bestaat bij de gratie van het contrast.
Er is nu eenmaal geen licht zonder duisternis.