De werkelijkheid is slechts een verhaal

Jack woont met zijn moeder in een schuur met alleen een dakraam. Zijn moeder is ooit ontvoerd en wordt sindsdien vastgehouden door ‘Old Nick’.  Jack kan maar beter geen vragen stellen over Old Nick, de man die hen af en toe bezoekt, boodschappen brengt en Jack verdwijnt in de kast als Old Nick bij zijn moeder in bed kruipt en dingen met haar doet die ze verschrikkelijk vindt.

Het hele verhaal wordt verteld vanuit Jacks perspectief. Jack weet niet beter dan dat de schuur – ‘Room’ – de werkelijkheid is. Buiten de schuur bestaat er simpelweg niets. De mensen, de vogels, de bomen op TV zijn nep. Dat wat echt bestaat is dat wat hij kan zien een aanraken: het bad, de gootsteen, de tafel, het bed, de kast. Jack begroet deze zaken ’s morgens, leert lezen, doet lichamelijke oefeningen met zijn moeder. Het is een overzichtelijk universum. Tot hij op een dag een muis in de schuur aantreft.  Is die echt of nep? En waar is de muis als hij achter de muur is verdwenen? Zijn moeder ziet dit als een aanleiding om hem te vertellen dat er buiten de schuur wel degelijk een andere werkelijkheid bestaat. De muis is echt en niet nep. En ze vertelt hem ook dat zij zelf in die werkelijkheid heeft geleefd totdat Old Nick haar ontvoerde en opsloot.

Jack kan het aanvankelijk niet geloven, maar moet er wel aan als zijn moeder hem overtuigt van de noodzaak te ontsnappen uit de beklemmende omgeving. En Jack moet bij die ontsnapping een sleutelrol spelen. Ik zal niet teveel verklappen over het verloop van de film en de razend spannende ontsnapping; het draait wellicht allemaal om Jacks gewaarwording van die nieuwe werkelijkheid. Jack wordt gedwongen zijn verhaal bij te stellen.

De mythe

De symbolische waarde van dit verhaal is enorm. De plot – de film is gebaseerd op Emma Donoghue’s gelijknamige roman – lijkt in de eerste plaats op de allegorie van Plato’s grot, waarin wordt gesuggereerd dat wij de werkelijkheid niet kunnen kennen omdat we gevangen zitten in beperkt bewustzijn. We zien slechts een reflectie van de werkelijkheid op de achterwand van de grot.

En als je even verder denkt, kom je al snel bij The Matrix van broer en zus Wachowski uit 1999 waarin een computerprogrammeur erachter komt dat de werkelijkheid, waar hij zich toch altijd al vragen over had gesteld, nog veel groter en complexer is dan hij zich ooit had kunnen voorstellen en dat het menselijk bewustzijn gevangen zit in een kunstmatige realiteit die The Matrix wordt genoemd.

Gevangen zitten in beperkt bewustzijn is een mythisch thema en de vraag die daarbij opkomt is een filosofische: hoe kunnen wij de werkelijkheid leren kennen?

Volgens oude Indianenstammen bestaat er niet zoiets als een objectieve werkelijkheid; alles wat je meemaakt verschijnt slechts ín jou. Als je in de trein stapt, verschijnt de trein in jouw bewustzijn, als je door het bos loopt, verschijnt het bos in jouw gewaarzijn. Met andere woorden: de werkelijkheid is slechts dat wat je waarneemt. Daarbuiten bestaat er niets. Pas op het moment dat er barsten ontstaan in je overzichtelijke universum en je waarneming zich verruimt, kan die realiteit veranderen.

Een tipje van de sluier

Wij zijn net als Jack, we beschouwen alleen dat wat we zien en kunnen aanraken als echt. We vertellen daar verhalen over en zijn ontzet en ongelovig als iemand ons iets vertelt over een andere werkelijkheid of een andere gewaarwording.
Soms moet er dus een muis in ons blikveld opdoemen, zoals in ‘Room’ bij Jack, om ons perspectief open te breken.

Goed vertelde verhalen kunnen de functie van zo’n muis hebben. Ze lichten een tipje van de sluier op en verruimen ons bewustzijn; ze tonen ons een nieuwe wereld.