Le moine et le Poisson
De Nederlandse animatiefilmer Michael Dudok de Wit heeft behalve zijn bekroonde en geniale filmpje Father and Daughter nog zo’n juweeltje gemaakt. Het is het 6 minuten durende filmpje Le Moine et le Posson uit 1994 over een monnikje dat in een kloostertje woont, op een dag een vis ziet, die hij vervolgens wil gaan vangen. Maar dat lukt steeds maar niet. Hij verzint van alles om die vis te bemachtigen. Hij gebruikt een hengel, een visnet, hij probeert het ’s nachts, hij studeert op het probleem, ligt er ’s nachts wakker van en raakt in hoge mate gefrustreerd, zelfs obsessief. Totdat… op een gegeven moment zie je hem afdalen naar ander niveau. En dan gebeurt het… de beleving wordt anders, hij komt in een andere dimensie. Hij zweeft, hij speelt en er is geen sprake meer van najagen, maar de monnik is één geworden met dat wat hij nastreefde. Hij is verlicht.
Vrede sluiten met de pijn
Het is natuurlijk een boeddhistische boodschap: je kunt maar beter het streven verzaken en plezier krijgen in het proces zelf, dan komt je doel vanzelf dichterbij.
Het is net zoals mijn yogajuf altijd zegt: natuurlijk heb je een doel, je wilt een soepeler lijf of een sterke rug, maar dat doel bereik je niet als je je kaken spant en je adem inhoudt. Wat belangrijk is dat je vrede sluit met de pijn, dat je plezier krijgt in de poging, dat je ontspant in het moment. Dan komt het doel vanzelf dichterbij.
Object of desire
Maar het filmpje is ook leerzaam als het gaat om de vraag hoe een verhaal in elkaar zit. Net zoals in ieder verhaal is er een hoofdpersoon en die heeft een wilsverlangen: in dit geval gesymboliseerd door de vis. De vis staat voor het Object of Desire en dat kan een geliefde zijn, een groter huis, een nieuwe fiets, 10 kilo afvallen, de loterij winnen, een baan met aanzien, noem maar op.
De hoofdpersoon gaat zijn doel nastreven en wat je ziet in bijna ieder verhaal is dat hij daarin gefrustreerd wordt. Sterker nog de hoofdpersoon raakt soms helemaal de weg kwijt, moet door diepe dalen, een draak verslaan om te komen waar hij wil zijn.
Totdat…
Transformatiepunt
En nu wordt het interessant, want ergens in het verhaal, althans als een goed verteld verhaal is, zit een keerpunt. Er moet iets veranderen in zijn mindset, in zijn opstelling, in zijn houding, wil hij zijn doel bereiken. Er moet VAN BINNEN iets veranderen. En dat is het punt van transformatie, het keerpunt, het moment dat alles anders wordt omdat de hoofdpersoon ineens een helder inzicht heeft, ziet hoe het wel moet, ziet waar zijn blinde vlek zit.
En dan wordt het moeiteloos. Dan blijkt dat het doel niet buiten hem ligt maar in hem verborgen zit.
Waarom de heks in de oven verdween
In het boek Waarom de heks in de oven verdween – ontdek de kracht en wijsheid van beroemde verhalen, gaan Lisette Thooft en ik in op dat punt van transformatie. Het is waar de titel van ons boek aan ontleend is. Het moment dat Grietje de heks in de oven duwt. Het vuur staat voor het opflakkerend bewustzijn, de zuivere impuls. Niet de heks is het probleem, maar het niet-handelen van Grietje zorgt ervoor dat de boel stagneert. Nu ze gevolg geeft aan die impuls, wordt alles anders. Ze kan Hans bevrijden. Hans staat voor het handelende deel dat vastzit in een kooi, waarna ze met juwelen en parels beladen terug naar huis kunnen.
Het doden van de draak
Een goed verhaal heeft zo’n transformatiepunt, of het nu goed of slecht afloopt. Een punt waarop alles anders wordt. Er is een nieuw inzicht geboren, er wordt een besluit genomen, het perspectief op de zaak wordt anders, er wordt gehandeld, opgetreden. Soms is dat het doden van de draak, het wegsnijden van het kankergezwel, soms juist het neerleggen van de wapens, de verzoening… Maar wat er ook gebeurt, het wordt daarna nooit meer als daarvoor. De hoofdpersoon is veranderd, getransformeerd.
Redemption pot
In het geval van de Monnik die de vis najaagt, is het een verlossing uit zijn lijden. McKee noemt dit een Redemption Plot. Maar zo’n plotpoint, zo’n transformatiepunt zit ook in verhalen waarin het slecht afloopt, of waarin de hoofdpersoon zich laat verleiden tot geweld. Bijvoorbeeld: Othello vermoordt ondanks zijn grote liefde uit jaloezie zijn Desdemona, Micheal Corleone begeeft zich ondanks zijn goede voornemens toch op het Maffia pad. Walter White uit Breaking Bad wil het goede voor zijn gezin, maar begeeft zich op criminele pad.
Wat we leren van verhalen
Ten goede of ten slechte… we kunnen leren van die transformatiemomenten. Als het een een verandering ten goede is, dan juichen we, als het een moreel slecht keerpunt is, dan roepen we vanaf de bank – net als vroeger bij de poppenkast – ‘doe het niet!, het is gevaarlijk…’
Verhalen leren ons leven. Ze leren ons wat de consequenties zijn van de keuzes die we maken, vaak samengebald in dat ene bepalende plotpoint, dat keerpunt in ieder verhaal, het moment dat we het anders gaan aanpakken.
Dit is een stukje uit het praatje wat ik hield tijdens het eerste Mythosofische Symposium in de Roos van 7 september j.l, waar ook het boek Waarom de heks in de oven verdween, officieel werd gepresenteerd.
