De vorige stap in het verhaal heeft een diepe crisis veroorzaakt. De held heeft oog in oog gestaan met de dood en zijn diepste angst onder ogen gezien. Niets is nu meer zoals het was. De ramp heeft zich voltrokken en de consequenties dringen nu door.
Dan volgt nu de fase van het ontluisterende inzicht of het akelige besef. De keiharde waarheid moet nu doordringen. En dat is een pijnlijke, maar tegelijkertijd inzichtgevende aangelegenheid. De ‘Dolk’ kan verwijzen naar zowel de fysieke dolk waarmee de schat wordt veroverd, naar de metaforische dolk in de rug op het moment van verraad of ontmaskering, maar vooral ook naar het scherpe inzicht, de eye-opener op basis waarvan onze held nu een keuze maakt. De held moet door de hel en moet een symbolische dood sterven, en pas dan kan hij een echte beslissing nemen. Hij moet tot de kern doordringen. Vandaar de Dolk. Hij verwerft een belangrijk inzicht en maakt op basis daarvan een keuze. Daarmee neemt het verhaal een definitieve wending.
Denk bijvoorbeeld aan Oedipous: Wanneer de gruwelijke waarheid over zijn levenslot tot hem is doorgedrongen vervloekt hij zichzelf en steekt zich de ogen uit. Hiermee verliest hij zijn gezichtsvermogen, maar verwerft hij een diep inzicht. Na de ramp moet het inzicht volgen. En dat inzicht kan pijnlijk zijn, maar ook waardevol.
Dit diepe inzicht in zichzelf komt tot stand door de confrontatie uit de vorige fase. En deze confrontatie doet pijn en snijdt als een mes door de ziel, omdat het een scherpe zelfanalyse betreft of de held laat zien in welke leugens hij geloofd heeft.
Stap 9 is daarmee de fase van het ‘realiseren’ en tot inzicht komen. Dit gaat met de nodige pijn gepaard, omdat tegelijkertijd oude banden worden doorgesneden, zekerheiden en illusies worden doorgeprikt. Dit inzicht is het logische gevolg van de crisis en tegelijkertijd de beloning voor het doorstaan van die crisis. De held begrijp nu welke leugens hem gevangen hebben gehouden. Er wordt van hem scherpe analyse, helder inzicht en vastberadenheid geëist om knopen door te hakken. Tegelijkertijd verwerft hij daarmee de grootste schat, namelijk de schat van inzicht in hoe de wetten van leven en dood werken. Door de keuze die hij maakt, neemt het verhaal een definitieve wending.
Een mooi voorbeeld is de scène uit de film Million Dollar Baby (2004). Frankie (Clint Eastwood) realiseert zich dat het leven voor zijn bokspupil Maggie geen zin meer heeft nu ze in een keihard gevecht haar rug gebroken heeft. Frankie besluit Maggie te helpen en geeft haar een dodelijke injectie.
