Waar gaat het eigenlijk over, Thé?

Verhalen vertellen is een kunst. Als ik vroeger op de middelbare school moest uitleggen waarom ik mijn proefwerk niet geleerd had, hielp het als ik van tevoren een overtuigend – bij voorkeur aangrijpend – verhaal had voorbereid. Iets met ziekte en ongelukken hielp altijd goed. Met een beetje verbeeldingskracht en raffinement kon je zo veel leraren om de tuin leiden. Verhaaltjes verzinnen vond ik sowieso leuk. Ik heb er mijn vak van gemaakt.

En nu… Verhalen zijn het nieuwe goud. In organisaties, bij leiderschapskwesties, PR en marketing begint men het door te krijgen. Met een goed verhaal heb je wat in de melk te brokkelen, kun je inspireren en motiveren en zelfs zaken voor elkaar krijgen die zonder een goed verhaal niet zouden lukken. Verhalen beklijven beter dan feiten. Er zijn boeken vol geschreven over de kracht van verhalen, de impact van verhalen, waarom ons brein verhalen beter onthoudt, waarom leiders een goed verhaal moeten hebben, over storytelling in marketing en nog veel meer. Dat is mooi, want brood op de plank voor mij als storyteller. Maar pas op…

Want goed vertelde verhalen zijn gevaarlijk. Ze kunnen behalve je ontroeren, inspireren en motiveren ook heel veel andere dingen: ze kunnen je erin laten stinken, ze kunnen je wat op de mouw spelden, ze kunnen de boel verdraaien, ze kunnen je bedriegen, ze kunnen je illusies voorspiegelen, ze kunnen je om de tuin leiden, iets door de strot duwen, ze kunnen je bang maken voor niets, ze kunnen je onder valse voorwendselen kapen, ze kunnen je verblinden, in een roes brengen, ze kunnen je voorliegen, voor de gek houden, ze kunnen je monddood maken, ze kunnen je ziek maken, ze kunnen je nachtmerries bezorgen.

Verhalen vertellen is een grote trukendoos. Als scenarioschrijver heb ik daar jarenlang op geoefend: hoe je oorzaak en gevolg zo kunt presenteren dat het geloofwaardig en invoelbaar wordt wat je vertelt. Hoe je de zaken zo presenteert dat ze volstrekt vanzelfsprekend zijn en logisch.

Verhalen vertellen is een hele kunst. Want hoe vertel je een verhaal goed? En is dat een goed verhaal of een fout verhaal? Je kunt een goed verhaal goed vertellen, maar je kunt ook een ‘fout’ verhaal ‘goed’ vertellen. Dat heeft de geschiedenis ons wel geleerd.

Hoe onderscheid je verhalen die deugen van verhalen die bedriegen? Het antwoord is: door de volgende vraag te stellen: ‘Waar gaat het eigenlijk over Thé?’

Deze hilarische, onvergetelijke en terugkerende vraag uit de geniale serie Theo & Thea, met Arjen Ederveen en Tosca Niterik, zorgde ervoor dat het spel even werd stilgelegd, waardoor kon worden afgestemd op de thema’s, de onderliggende boodschap, de kern van de zaak.

En deze vraag kunnen we in deze tijd waarin verhalen rond gaan heel goed gebruiken. ‘Waar gaat het eigenlijk over, Thé?’

Het gaat dan niet om het letterlijke verhaal, of de anekdote zelf, maar om de dieper liggende symbolische betekenis, om een universele waarde, om de belofte die erin verpakt zit. Met deze vraag kun je moeiteloos onderscheid maken tussen verhalen die hoop en perspectief bieden en verhalen die bang maken en behoudzucht of hebzucht prediken. Een goede testcase is altijd: welk gevoel wordt er door dit verhaal bij mij getriggerd? Is dat een gevoel wat mij vooruitbrengt of mij juist vastzet?

‘Waar gaat het eigenlijk over Thé?’

Laten we deze vraag tot hamvraag bombarderen bij alle verhalen die langskomen zeker in een tijd waar iedereen met storytelling aan de gang gaat. Wat voor verhalen en verhaaltjes worden er eigenlijk verteld? Zijn dat grote verhalen? Zijn dat verhalen die inspireren? Zijn dat verhalen die ons vooruithelpen en ons een punt aan de horizon schetsen? Zijn het verhalen die verbinden? Of zijn het verhalen die ons maatregeltjes in de maag splitsen, die ons verdelen of ons aanzetten tot hebzucht of angst? Slimme verhaaltjes om ons aan te zetten tot overbodige aankopen? Of verhaaltjes met standpuntjes en meninkjes, van kleine mannetjes en kleine vrouwtjes…

Wat voor verhalen zijn het? En waar gaan ze eigenlijk over, Thé?

Geschreven door Mieke Bouma op Storytelling Matters op vrijdag, 01 februari 2013.