Archetypes die jouw levensverhaal bepalen

‘Ik ben moeder en vader tegelijk’, zei mijn vriendin toen ze na haar scheiding de zorg en opvoeding voor haar drie kinderen in haar eentje voor haar rekening moest nemen. ‘Enerzijds troosten, zorgen, voeden, koken, knuffelen, bevestigen, anderzijds streng zijn, regels stellen, kritisch zijn, de confrontatie aangaan.’ Afhankelijk van de situatie die zich voordeed, koos ze haar aanpak. Dat was voortdurend schakelen. Het ging lang niet altijd goed, de kinderen waren soms boos en soms in de war, maar het bewust schakelen tussen de verschillende rollen is prachtig. Kennelijk was er een hoger bewustzijn dat over de schouder van mijn vriendin meekeek, een soort regisseur of casting director die haar influisterde: ‘Nu dit, nu zo, nu deze aanpak!’

Nadat de rolverdeling tussen haar en haar man weg was gevallen, moest ze wel schakelen tussen de rollen die ze zelf kon vervullen, rollen die het meest effectief waren op dat moment.

Ik vond dat bewonderingswaardig. Want hoe vaak komt het niet voor dat na een scheiding de man of de vrouw onbewust in een bepaald rolgedrag blijft hangen en een verhaal leeft wat beperkend is, tot strijd, verdriet en onmacht leidt en dus bepaald niet effectief is.

Ik ken ook iemand die zijn hele leven altijd maar in een strijd verwikkeld raakt. Met zijn opdrachtgevers, met zijn familie, met zijn (mannelijke) vrienden. Hij ziet alles als een bedreiging, moet van zichzelf winnen en successen boeken. Doodvermoeiend, want deze man schakelt niet. Hij heeft zich volkomen geïdentificeerd met de strijder in hem. Hij is vergeten dat er ook andere perspectieven op het leven mogelijk zijn. Hoewel de strijder in hem heeft geholpen te focussen en uitdagingen te vinden, is de strijder nu een schaduwplot gaan leven.

Nog een voorbeeld. Een kennis leeft al jaren het verhaal van de onmogelijke liefde. Nooit ontmoet ze iemand met wie ze zich werkelijk langdurig kan verbinden. Dat heeft ze nu zo vaak ervaren, dat ze ervan overtuigd is dat de ware liefde nooit zal komen. Iedere relatie strandt en zal blijven stranden… totdat ze haar verhaal verandert. Want zodra ze iemand ontmoet, wordt het archetype van ‘de afgewezen geliefde’ geactiveerd. Ja, en dat voelt de ander natuurlijk onmiddellijk, gaat daarop reageren. Afloop bekend.

We leven allemaal een bepaald verhaal en neigen ernaar de wereld vanuit dat perspectief te bekijken. We schatten in wat nodig is en ondernemen bepaalde acties. Het zijn archetypische patronen die actief zijn. Iedereen heeft dominante archetypes. Je leeft bijvoorbeeld het plot van de toegewijde, zorgende moeder, maar wat gebeurt er als je kinderen de deur uitgaan? Dan zal je een ander archetype in jezelf moeten wakker maken om je leven inhoud en betekenis te geven. Of je bent de workaholic, de leider, de avonturier… en je hebt je helemaal met die rol geïdentificeerd. Totdat je inziet dat je kunt schakelen. Er is meer, je bent rijker dan je dacht.

Als in een huwelijk de ene partner vooral de kritische rechter in zichzelf heeft geactiveerd en de ander het zorgeloze kind, dan leidt dat onherroepelijk tot bepaalde patronen en waarschijnlijk conflicten. Totdat ze gaan schakelen.

Archetypes zijn een soort gidsen in je onbewuste die je helpen te bepalen wat het beste is en dienovereenkomstig te handelen. Als ze dominant zijn bepalen ze het plot. Maar vaak zijn er separaat nog andere archetypes actief. Het hangt ook af van de levensfase waar je in zit. Adolescenten hebben andere archetypes geactiveerd (de onderzoeker, de avonturier, de rebel) dan mensen die in hun laatste levensfase zijn beland (de wijze, de koning). Iedere fase zorgt weer voor nieuwe situaties, nieuwe mensen, nieuwe plotlijnen. Zie het als een soort toneelset met personages, kostuums en verwikkelingen die jou een verhaal intrekken. Zo’n setting heeft een enorme kracht.

Een voorbeeld: je brengt een bezoek aan je ouderlijk huis en je vervalt onmiddellijk in het oude patroon van kind zijn. Of je krijgt nieuw werk en er wordt een leider in jezelf wakker gemaakt. Of je eerste kind wordt geboren en het archetype ‘vader’ staat in jezelf op. Of je wordt verliefd en ‘de geliefde’ wordt wakker.

Succes en vervulling in het leven hangen samen met de mate waarin je deze archetypes allemaal goed doorleeft en uitleeft.

Iedere situatie, iedere fase draagt een oproep in zich en biedt ervaringen die ons iets leren over onszelf, waardoor we ons kunnen ontwikkelen. Iedere nieuwe setting brengt tegelijk ook aan het licht wat klein, armoedig of beperkt is in ons leven. Mits we dat kunnen herkennen.

Veel mensen slaapwandelen door het leven. Ze zien de kansen niet en als gevolg daarvan ontbreekt voor hen de zin van het leven. Deze onbewuste staat zorgt ervoor dat het lastig is de mogelijkheden te pakken. Het zorgt ervoor dat ze het leven als leeg, eenzaam of nutteloos of slopend ervaren.

Als ze niet in staat zijn te herkennen in wat voor verhaal ze zitten, zullen ze er ook niet in slagen een ander archetype te activeren, laat staan dat ze kwaliteiten kunnen ontwikkelen die hen dichter bij hun bestemming brengt waarmee ze een bijdrage kunnen leveren aan de wereld.

Maar als ze herkennen welke plotlijn actief is in hun persoonlijke verhaal dan wordt het leven rijker en waardevoller. Ze kunnen zien wat dat archetype hen leert, wat de valkuilen zijn en waar de situatie ons toe oproept. Ze gaan zien dat vele anderen op heel veel plekken op de wereld op heel veel momenten hetzelfde plot leven. Dat we in de diepte – hoe uniek we ook zijn – allemaal op elkaar lijken.

In de antieke wereld projecteerden mensen werkzame archetypes op goden en godinnen. Als ze de invloed of de psychische energie van een bepaalde godheid nodig hadden, brachten ze offers aan die god. Ze eerden die god. Bijvoorbeeld de god van de oorlog en de strijd als ze de vijand moesten overwinnen, of de godin van de vruchtbaarheid als ze kinderen wilden. Die goden van toen zijn de archetypes van vandaag. Dus welk archetype activeer je? Welke moet worden wakker gekust?

Wij zijn de afgelopen decennia vertrouwd geraakt met de gedachte dat er geen god bestaat en dat we er alleen voor staan. Maar diep binnen in ons leven vele goden – archetypes – die we naar believen kunnen oproepen en die ons de kleur en de diepte van het leven kunnen laten ervaren.

Allemaal een kwestie van bewust schakelen.