Algemeen

Stap 12… Het Elixer

door
De laatste stap van het avontuur…

Mijn boek is uit! De beloning voor een paar maanden schrijven zat vanmorgen netjes ingepakt in mijn brievenbus.
De cirkel weer rond, het verhaal verteld. Tijd voor een epiloog en een nieuw avontuur. Ik kan nu aan mijn nieuwe boek beginnen.

In ieder verhaal zit een beloning. In de reis van de held noemen we dat het Elixer. Het is de oogst na het zaaien. In ieder goed verteld verhaal zit daarom een elixer, ook al loopt het slecht af met de held of heeft het verhaal een open einde. Het elixer kan een echt geneesmiddel zijn waar de gemeenschap mee kan worden verrijkt, maar het geneesmiddel kan ook metaforisch zijn: een inzicht of een ervaring, die symbool staat voor de transformatie van de held en de genezende invloed die dat op zijn omgeving heeft. Het is de overdrachtelijke ‘Heilige Graal’, of de geliefde die je eindelijk in de armen sluit of de beloning voor hard werken. Wat hebben we geleerd? Van welke beperkende inzichten hebben we ons ontdaan? En hoe krijgt dat gestalte?

Om iets te ervaren van de grootsheid waartoe wij als mensen in staat zijn, hebben we behoefte aan verhalen en als die ook nog eens gaan over uitzonderlijke moed, volharding en offers is dat op de een of andere manier helend. We leren ervan en ze bieden ons troost. De vragen zijn beantwoord. De held keert terug naar huis en verrijkt de gemeenschap met zijn oogst en zijn inzichten. En ook als hij gestorven is, wordt ten diepste ervaren wat er veranderd is en welke lessen er geleerd zijn. Ook zijn er compassie en dankbaarheid voor het offer dat de held gebracht heeft.

Je kunt mijn boek bestellen!
ISBN: 9789045704463 

Stap 11, Dood en Wederopstanding

door
De held is in de vorige stap aangespoord tot gefocuste actie. Hij heeft haast gekregen en het verhaal is weer in de versnelling gekomen. Nu komt het erop aan de held te testen of hij de les echt geleerd heeft.
De stap die nu aan de orde is heet Dood en Wederopstanding, en toont het dubbeltje op zijn kant. Deze fase in het verhaal bepaalt of dat waar we als lezer of kijker benieuwd naar zijn geworden, ook echt gaat lukken. Zal het de geliefden lukken elkaar op tijd te vinden? Zal het onze held lukken voor zijn zaak te gaan staan? Komt hij op tijd thuis met zijn medicijn? Of met zijn verworven inzicht?
Of het nu goed of slecht afloopt, de vraag is of de held bereid is een offer te brengen voor de goede zaak of het hogere doel. Hij ondergaat zijn finale test. De held in het verhaal moet daarom tijdens deze voorlaatste stap in het avontuur zijn doodsangst overwinnen of zijn rug rechten. Is hij echt een held?
Uit ons eigen leven kennen we ook situaties die we soms aan zouden moeten gaan, maar waarbij we kiezen voor de makkelijke weg. Uit gemakzucht of omdat een klein stemmetje vanbinnen zegt: doe nou maar gewoon wat er van je verwacht wordt. De tijd voor grootse daden komt nog wel.
Maar als een held in een verhaal de dood (al of niet metaforisch) overwint en voor zijn zaak gaat staan, zijn we blij met dit heldhaftige voorbeeld. Aan de andere kant: als de held zwak is of ten ondergaat, kunnen we deze angst invoelen en wordt zijn gedrag voor ons inzichtelijk en begrijpelijk. We leren ervan en zullen daardoor zelf de zaken net zo of juist anders aanpakken.
Een treffend beeld voor deze stap is de beroemde foto van de Chinese student die voor de tank gaat staan ten tijde van de studentenopstand in Peking op het Plein van de Hemelse Vrede, in juni 1989. Dit beeld heeft de wereld tot diep in de ziel geraakt. We zien iemand die bereid is zijn persoonlijke leven te geven voor de grote zaak. En dat is precies wat stap 11 inhoudt.

Stap 10, de Terugkeer

door

Tijdens de vorige stap heeft de held in de diepste duisternis de schat van inzicht veroverd, zich ten diepste iets gerealiseerd, de situatie geanalyseerd, vuile handen gemaakt, of heeft hij met verraad en bedrog te maken gehad.
Nu volgt de fase waarin hij een uitweg moet vinden uit de duisternis. Hij moet zijn verworven schat – of dat nu een geliefde of een inzicht is – gaan delen met de wereld waaruit hij vertrokken is. De held herinnert zich waar het avontuur om begonnen was, krijgt een visioen of herinnert zich de lessen van de mentor. Er is weer licht aan het einde van de tunnel.
In veel actiefilms volgt nu de beroemde achtervolgingsscène: met de vijand op de hielen rennen voor je leven. Het is het herwinnen van de focus na alle verwarring. Doelgerichte actie volgt. Groepen hergroeperen zich. In romantische komedies zie je hier de hoofdpersoon zich haasten om de verloren gewaande geliefde die al op de trein wacht, of op de vliegtuigtrap staat, alsnog de liefde te verklaren.
De fase van de Terugkeer, gaat om focus herwinnen. Als de held tot de kern van de zaak is doorgedrongen en zijn queeste tot een goed einde heeft gebracht, moet hij weer terug naar huis met zijn schat. Hij moet de gemeenschap verrijken met het levensbrengende elixer. Daarvoor moet hij ontsnappen of vluchten uit de speciale wereld, en hij krijgt daarbij soms onverwachte en mysterieuze hulp van buitenaf. Als de vijand hem niet op de hielen zit, kan het zijn dat die zich weer heeft opgericht voor een finale aanval. Deze fase brengt versnelling, actie en doelgerichtheid in het verhaal teweeg.
In Thelma & Louise van Ridley Scott, uit 1992, realiseren de vriendinnen zich dat ze omsingeld zijn door de complete politiemacht van LA. De vijand heeft zich gegroepeerd, angstaanjagend en krachtiger dan ooit tevoren. Op dat moment kijken ze elkaar aan en herinneren elkaar eraan waar het nu ook alweer om te doen was: ‘Go for it…’ En dan sturen ze de auto van het klif af. Beter dood en vrij dan gevangen!

Stap 9, de Dolk

door
De vorige stap in het verhaal heeft een diepe crisis veroorzaakt. De held heeft oog in oog gestaan met de dood en zijn diepste angst onder ogen gezien. Niets is nu meer zoals het was. De ramp heeft zich voltrokken en de consequenties dringen nu door.
Dan volgt nu de fase van het ontluisterende inzicht of het akelige besef. De keiharde waarheid moet nu doordringen. En dat is een pijnlijke, maar tegelijkertijd inzichtgevende aangelegenheid. De ‘Dolk’ kan verwijzen naar zowel de fysieke dolk waarmee de schat wordt veroverd, naar de metaforische dolk in de rug op het moment van verraad of ontmaskering, maar vooral ook naar het scherpe inzicht, de eye-opener op basis waarvan onze held nu een keuze maakt. De held moet door de hel en moet een symbolische dood sterven, en pas dan kan hij een echte beslissing nemen. Hij moet tot de kern doordringen. Vandaar de Dolk. Hij verwerft een belangrijk inzicht en maakt op basis daarvan een keuze. Daarmee neemt het verhaal een definitieve wending.
Denk bijvoorbeeld aan Oedipous: Wanneer de gruwelijke waarheid over zijn levenslot tot hem is doorgedrongen vervloekt hij zichzelf en steekt zich de ogen uit. Hiermee verliest hij zijn gezichtsvermogen, maar verwerft hij een diep inzicht. Na de ramp moet het inzicht volgen. En dat inzicht kan pijnlijk zijn, maar ook waardevol.
Dit diepe inzicht in zichzelf komt tot stand door de confrontatie uit de vorige fase. En deze confrontatie doet pijn en snijdt als een mes door de ziel, omdat het een scherpe zelfanalyse betreft of de held laat zien in welke leugens hij geloofd heeft.
Stap 9 is daarmee de fase van het ‘realiseren’ en tot inzicht komen. Dit gaat met de nodige pijn gepaard, omdat tegelijkertijd oude banden worden doorgesneden, zekerheiden en illusies worden doorgeprikt. Dit inzicht is het logische gevolg van de crisis en tegelijkertijd de beloning voor het doorstaan van die crisis. De held begrijp nu welke leugens hem gevangen hebben gehouden. Er wordt van hem scherpe analyse, helder inzicht en vastberadenheid geëist om knopen door te hakken. Tegelijkertijd verwerft hij daarmee de grootste schat, namelijk de schat van inzicht in hoe de wetten van leven en dood werken. Door de keuze die hij maakt, neemt het verhaal een definitieve wending.
Een mooi voorbeeld is de scène uit de film Million Dollar Baby (2004). Frankie (Clint Eastwood) realiseert zich dat het leven voor zijn bokspupil Maggie geen zin meer heeft nu ze in een keihard gevecht haar rug gebroken heeft. Frankie besluit Maggie te helpen en geeft haar een dodelijke injectie.

Stap 8 – de Crisis

door
De Crisis, ook wel ‘de Omslag’ of ‘de Beproeving’ genoemd, is de fase waarin het noodlot toeslaat en de wereld van de held instort, of waarin hij letterlijk of figuurlijk door de hel moet. De held verliest de macht over het stuur. De vijandelijke troepen hebben zich slim verzameld en vallen aan. Dit is de ultieme beproeving, de hoofdcrisis. De Crisis appelleert aan de meest wezenlijke drijfveer van de hoofdpersoon en vormt de sleutel tot diens magische kracht en werkelijke inzicht. De Crisis zal voor de held tegelijk de kans van zijn leven zijn.
     Een verhaal zonder crisis is als een lichaam zonder kloppend hart. Het woord ‘crisis’ komt uit het Grieks en betekent ‘scheiding’. Een crisis is een gebeurtenis die het verhaal in tweeën deelt: na de crisis zal niets meer hetzelfde zijn.
De omstandigheden zijn nu bijzonder ongunstig en de held moet de confrontatie aangaan met interne of externe duistere krachten. Daarmee verliest hij de controle, bepaalde zekerheden, het leven of een geliefde. Deze fase is een keerpunt. Hierna is niets meer zoals het hiervoor was.
In de Deense speelfilm Festen van Tomas Vinterberg uit 1998 breekt de pleuris uit wanneer de zoon op de zestigste verjaardag van zijn vader publiekelijk onthult dat zijn vader hem en zijn zus in hun jeugd herhaaldelijk heeft misbruikt. Met zijn ‘speech’ laat hij een bom ontploffen op wat een feestelijke familiebijeenkomst had moeten zijn. Na deze verpletterende mededeling is niets meer zoals het was.

Stap 7 : de Inwijding

door

In de vorige fase is het zelfvertrouwen van onze held vergroot. Het gevaar dreigt, maar onze held lijkt er nu inmiddels beter tegen opgewassen.
Nu moet hij iets onder ogen zien dat hij liever niet wil zien, maar dat er al die tijd wel geweest is. ‘De hoofdpersoon ontdekt een glimp van de heerlijkheid,’ schrijft Campbell. Waar hij aanvankelijk alleen het avontuur aanging, zich eenzaam, gefrustreerd, mismoedig, zoekend en onvolledig voelde, daar wordt nu een tipje van de sluier van de waarheid opgetild. De held ontmoet zijn tegengestelde: dat wat hij niet wil zien, of dat waar hij bang voor is. In deze fase gaat het dus om de laatste voorbereidingen voor de grote beproeving. Zijn alle zaken op orde? Maar vooral ook: kent de held of de heldin zichzelf voldoende? Er wordt nu volledige toewijding gevraagd.
Mooi fragment uit As It Is In Heaven waarin hoofdpersoon Daniel uitgedaagd wordt zich open te stellen. Zal dit hem lukken? Nee. Hij loopt er nog voor weg…

Stap 6. De nieuwe wereld

door




Nu wordt het echt spannend. De held heeft de eerste belangrijke test doorstaan en de selectiedrempel overschreden, en arriveert in een volkomen nieuwe wonderlijke, soms gevaarlijke en onvoorspelbare wereld, waar nieuwe wetten en regels gelden.
De gevaarlijke reis nis nu echt begonnen en de held ‘moet afdalen over de kronkelige paden van zijn eigen geestelijk labyrint’ (Campbell). Het verblijf of de reis in de nieuwe wereld levert gevaarlijke, euforische en desastreuze taferelen op. Er staat vanaf nu meer op het spel, en het gevaar is groter als je je vergist of fouten maakt. De held zal merken dat hij terecht is gekomen in een landschap vol symbolische figuren, die hem makkelijk kunnen verslinden, aanvallen, bedriegen of verleiden. Al zijn naïeve veronderstellingen moeten nu worden opgeruimd en omgevormd. De held ontdekt wat de sleutel is waarmee hij zaken kan oplossen.
We herkennen deze etappe in uitvergrote vorm in films, boeken en strips waarin de held naar een andere tijd wordt getransporteerd via een tijdmachine, of naar een andere planeet (Avatar) of naar de onderwereld (Orpheus). De nieuwe wondere wereld kent vele verschijningsvormen.
De nieuwe, speciale wereld kent andere regels, andere waarden en normen, en de hoofdpersoon moet zich voegen naar de nieuwe situatie. Het is het moment dat de boot het ruime sop kiest, je van de vliegtuigtrap in een vreemd land afdaalt, de eerste stappen in een vreemde stad zet, bij het skydiven uit het vliegtuig springt, of in de mallemolen van vervelende ziekenhuisonderzoeken terechtkomt. Het is bijvoorbeeld de allesbehalve makkelijke, maar ook hilarische reis die de familie Hunter in de oude Volkswagenbus maakt als ze vanuit New Mexico de zevenjarige Olive naar de missverkiezing in Californië gaan brengen. (Little Miss Sunshine 2006).
Maar een beroemd voorbeeld is natuurlijk het moment dat Alice achter het konijn het konijnenhol induikt…. Hier de trailer uit Alice in Wonderland

Stap 5 de Selectiedrempel

door

In het boek Into the Wild (1966) van Krakauer) heeft Chris McCandless een grote droom: afgezonderd van de mensheid in eenvoud in Alaska leven. Hij verlaat de gewone wereld, geeft al zijn bezittingen weg en neemt de naam Alexander Tramp (zwerver) aan. Na een lange zwerftocht bereikt hij uiteindelijk Alaska. Hij steekt de rivier over (de Selectiedrempel) en belandt in de wereld waar hij naar verlangd heeft. Voordat hij de rivier oversteekt, hangt hij zijn muts (symbool voor zijn oude leven) aan een tak van een boom. Later in het verhaal zal blijken dat hij de inmiddels woeste rivier niet meer terug kan oversteken. Hij ziet zijn muts aan de overkant aan de tak hangen.
Deze stap van het avontuur brengt de hoofdpersoon naar de nieuwe wereld. De held heeft in de vorige fase nieuwe inzichten gekregen, nieuwe vaardigheden geleerd of een geheim wapen gekregen van de mentor. Hij heeft voldoende vertrouwen gekregen om het avontuur aan te gaan. Hiermee kan hij even vooruit.
En nu staat hij op de drempel van de nieuwe wereld en moet nu testen of een examen ondergaan. Als dat goed gaat, maakt hij zijn entree in een onbekende, gedroomde wereld. Hij kan dan niet meer terug. Als er nog twijfels, ontkenning of angsten waren, dan moeten die nu worden overwonnen.Het is een echt ‘point of no return’, waarmee dramatisch gezien de tweede acte is begonnen. Geen getreuzel meer, actie! De intrige komt op gang.
In films zie je de held soms letterlijk een sprong wagen, een selectie ondergaan, een deur binnengaan die zich achter hem sluit of een fysiek gevecht voeren met een wachter aan de poort. Hiermee wordt de eerste belangrijke drempel overschreden. De grens tussen twee werelden, de gewone wereld en de nieuwe onbekende wereld zie je vaak gesymboliseerd door echte drempels, muren, poorten, balies, rivieren of bruggen. De Selectiedrempel dwingt de held dus tot een keuze en test zijn bereidwilligheid het avontuur werkelijk aan te gaan. Het is een ‘point of no return’ en er wordt van de held echt engagement.
Hier een impressie/soundtrack van de verfilming van Into the Wild in de regie van Sean Penn naar het boek van Krakauer.

stap 4: de mentor ontmoeten

door

De volgende stap van de heldenreis…
Ik was altijd erg dol op de dialogen tussen Tony Soprano en zijn psychiater Jennifer Melfi… Hij bezoekt haar omdat hij moet leren omgaan met zijn angsten. Daarvoor zijn geweten onderzoeken. Lastige opgave voor een maffiabaas… Maar geniaal gevonden. Melfi is een typische mentor. Zij leert Tony te reflecteren. Of het uiteindelijk effect heeft… dat houdt ons 7 seizoenen in spanning.
In de heldenreis is dit de vierde stap: de ontmoeting met de mentor. We zien dat de held in de vorige fase de weerstand in zichzelf of in zijn omgeving overwonnen. Zijn motivatie is nu sterk genoeg om verder te gaan. In deze fase ontmoet hij een mentor en leert hoe hij verder moet gaan en het oude systeem moet loslaten. De mentor heeft de functie om het verhaal op stoom te brengen en de Held te voorzien van raad of benodigde instrumenten, wapens, trucjes of inzichten.
We kennen de Mentor in vele gedaantes. Of het nu een goedmoedige oude dwerg is, een dier of  een wijze oude vrouw, de voorbereiding op het avontuur wordt mede vervolmaakt door de lessen, de training of de wijze woorden van deze gids. Soms ook door het magische zwaard, het toverdrankje of het boek dat verschaft wordt en waarmee de held krijgt wat hij nodig heeft om de reis te aanvaarden. De Mentor staat dan ook voor ervaring, wijsheid of vertrouwen.
Zo krijgt Theseus als hij in het hart van het labyrint de Minotaurus moet doden van Ariadne een draad mee, waarmee hij de weg terug kan vinden. De draad staat voor liefde en vertrouwen en Theseus slaagt er dankzij haar hulp in de Minotaurus te verslaan en veilig terug te keren.
In ons eigen leven komen ook mentoren voor. Het zijn die personen, leraren, buurvrouwen, ooms en tantes die ons net even een andere kant van de het leven lieten zien, een kant die ons aantrekkelijk voorkwam.
En Tony Soprano krijgt dus Jennifer Melfi als mentor, de Joodse psychiater. Nadat de maffiabaas zich bij haar gemeld heeft en heeft aangegeven dat hij bereid is zijn ziel en zijn geweten te onderzoeken, houdt zij hem de spiegel voor, stelt hem gewetensvragen. De vraag is of Tony bereid is zijn hart werkelijk te openen, want daarmee zet hij zijn hele bestaan op losse schroeven. De hele serie blijft Melfi als rode draad op de achtergrond aanwezig.


Slotscene Birth

door


Intrigerende slotscène uit Birth (2003).
Voor het laatste hoofdstuk (het Elixer’) van mijn boek Storytelling in 12 stappen ‘ speur ik naar mooie en intrigerende eindes. Wat is het gevoel waarmee je je publiek of je lezer wil opzadelen aan het einde van je verhaal? Wil je geruststellen en troosten? Of juist ontregelen? Wil je een open einde? Een traan van compassie? Verwarring?Het einde van een verhaal biedt het uiteindelijke antwoord op de vraag die je eerder hebt opgeworpen. In het geval van ‘Birth’ was dat: Zal het Anna (Nicole Kidman) lukken zich over haar verdriet over de dood van haar voormalige echtgenoot heen te zetten en een nieuwe start te maken met haar nieuwe man? Dit fragment laat het antwoord zien….

De film is sowieso intrigerend. Gebaseerd op een script van Jean Claude Carrière.
Nu weer verder zoeken naar mooie eindes…

Mijn vader

door

Keerpunt
In het weekend van 26/27 juni ben ik in Duitsland als om half 12 s avonds mijn telefoon overgaat. Ik begrijp van mijn schoonzusje dat mijn vader plotseling is overleden. Op 81 jarige leeftijd glipt hij er zomaar onaangekondigd tussenuit. Hij heeft die avond nog voetballen gekeken, de krant doorgenomen en voor mijn moeder en hemzelf vast de ontbijttafel voor de volgende dag gedekt. Hij voelde zich niet echt lekker die avond, maar zoals wel vaker, werd dit gebagatelliseerd. ‘Niks aan de hand’. Vijf minuten later vindt mijn moeder hem op de badkamervloer. Hartstilstand.

Ik realiseer me daar in die hotelkamer dat dit weer zo’n moment is dat het initiatief je even uit handen wordt geslagen. Schrik, verbazing. Een omslagpunt in verhaaltermen. Bizar genoeg valt dit moment precies samen met het moment dat ik het hoofdstuk ‘De Omslag’ in Storytelling in 12 stappen aan het schrijven ben. Het is een keerpunt in het verhaal en onverwachte tegenslagen dienen zich aan. Net als je denkt dat je lekker op koers bent.

In de aanloop naar de begrafenis graaf ik in mijn verleden. Ik zoek naar verhalen en anekdotes en dierbare momenten. Deze foto is er zo een. Hoogzomer. Juli 1959. Onbekommerd genieten van het samenzijn met mijn vader. Die momenten kennen we ook. We voelen ons onbezorgd en vrij. En dan weet je… er kan zomaar iets gebeuren waardoor alles op zijn kop komt te staan.

Pluk de dag en geniet van het leven

M

Dennis Hopper -Are You Sicilian?

door

Dennis Hopper

Vannacht gedroomd dat ik met Dennis Hopper in de trein zat op weg naar…? Ik weet niet waar naar toe, maar we waren op reis. En: we hadden heel veel plezier samen. Ik toonde hem alle foto’s op mijn Ipod. Het voelde vertrouwd en als vanouds. En we maakten grapjes. Maar waar was ik met Dennis Hooper nou eigenlijk naar toe onderweg? Waarom verscheen Dennis Hopper vannacht in mijn dromen. Het laat zich raden.

Gisteren bij het NOSjournaal vernam ik dat hij dood was. Prostaatkanker. Filmfragmenten uit Easy Rider en Blue Velvet kwamen voorbij. Dennis Hopper als symbool voor dwarsheid, cultfilms en kunstenaarschap.

Ik moest denken aan de scene uit True Romance van Tony SCott uit 1993, scenario Quentin Tarantino. Een film die ik toevallig vorige week nog met zoon Paul heb bekeken. De film die uitkwam een jaar voor Pulp Fiction en waarin Tarantino al een bijzonder staaltje weggeeft van zijn talent voor dialogen. Hier een fragment uit die film met daarin : Dennis Hopper samen met de ongeëvenaarde Christopher Walken. ‘Are You Sicilian?’ Gruwelijke maar briljante scene vooral vanaf het moment dat Dennis Hopper aan zet is. (met James Gandolfini -Tony Soprano in een bijrolletje) Geniet en huiver!