storytelling in 12 stappen

Casablanca

door



In een van mijn workshops kwam een filmstudent naar me toe. Ik had in de les verschillende films besproken en fragmenten laten zien uit As it is in Heaven, American Beauty, Festen, Magnolia, Six Feet Under en Mad Men. De student vroeg na afloop: heb je eigenlijk een lievelingsfilm? Ik vind dat altijd een rotvraag omdat ik zoveel films mooi vind, dus nee ik heb geen favoriet, zei ik, maar als je perse een antwoord wilt hebben, als je een pistool op mijn slaap zet: dan zou ik misschien zeggen: Casablanca.
Hij kijk me enigszins bevreemd aan. Casablanca? Waarom? 
Tja. Waarom is Casablanca een film die in ons collectieve geheugen gegrift staat? 
Is het vanwege de magie en aantrekkingskracht tussen Humphrey Bogart en Ingrid Bergman? 
Is het omdat we tot op het laatst in spanning zitten over de afloop? 
Komt het door de legendarische quotes? (‘Here is looking at you, kid’). Komt het door de legendarische muziek (‘As Time goes bye’.)  De urgentie van het verhaal tegen de achtergrond van de WO II? Dat speelt allemaal mee. Maar het is natuurlijk ook omdat we aan het einde ontdekken dat de hoofdpersoon – Rick Blaine- zijn particuliere belang opzij zet voor de grote zaak. Hij offert zelfs zijn grote liefde. Dat is ontroerend en onthutsend en groots. 


Grappig feit: toen ze de film aan het draaien waren, was tot op het laatst een alternatief einde mogelijk. Het script was nog niet af. Ter plekke hebben ze deze variant geschreven en uitgevoerd. De beste variant naar mijn gevoel.


Als je zin hebt om de film nog eens te bekijken kom dan aankomende dinsdag naar het Heerenstraattheater in Wageningen. Ik houd een korte inleiding en zal de film bespreken aan de hand van de bekende 12 stappen.


http://www.heerenstraattheater.nl/event_view.php?ID=64



Stap 3 de weigering…

door
Durf ik het wel aan?
Nadat de Oproep tot Avontuur heeft plaatsgevonden deinst de  held in veel gevallen nog even terug. Hij beseft nu waar hij ‘ja’ tegen heeft gezegd of in welk parket hij is beland, welk risico hij loopt en dat roept weerstand op. Dat kan een innerlijk verzet zijn, bijvoorbeeld in de vorm van angst voor het onbekende (waar ben ik in godsnaam aan begonnen?) of het kan het verzet zijn uit de externe omgeving: (‘we willen niet dat je gaat’.)
De held schuift het gevaar nog even voor zich uit. Maar al te lief blijft hij nog even in de stabiliteit van het gewone leventje. Want hij beseft maar al te goed wat er op het spel staat. We zien een weerstand tegen de veranderingen die er op stapel staan. Die weerstand of die weigering zit in de hoofdpersoon zelf of het is de omgeving die moeite heeft met het op hande zijnde avontuur. Er is een dilemma, innerlijke verzet of openlijke weigering het avontuur aan te gaan. Het aangevraagde krediet wordt geweigerd, de held wordt afgewezen in een sollicitatieronde, de uitgever wil het boek niet publiceren of de hoofdpersoon ziet ineens als een berg tegen het voorgenomen avontuur op. Of hij ontkent het probleem en steekt zijn kop in het zand. Of het nu om subtiele interne weigering, hartgrondig verzet uit de omgeving of een andere soort van ontkenning gaat, de held wordt in deze fase gevraagd zijn angst te overwinnen, zijn twijfel opzij te zetten, en zijn motivatie nog eens grondig te onderzoeken. De fase van weerstand en weigering heeft daarom een belangrijke dramatische functie als het gaat om het aanwakkeren van het wilsverlangen van je held, maar ook om het doorzettingsvermogen. Het is daarom een extra stuwing in de ontwikkeling van je verhaal.
Deze fase verhoogt de spanning, maar versterkt ook de kracht van de held. Doordat er ‘nee’ gezegd wordt, staan we stil bij wat er nu precies op het spel gezet wordt. Een nieuwe opgave is geboren: het opgeven van het verzet en het weerstaan van de weigering. En wanneer de weigering uiteindelijk opgegeven wordt, komt het verhaal pas echt op dreef .
Zelfs de meest onverschrokken helden in avonturenfilms zie je eerst terugdeinzen. Zo is er heel wat nodig om Clint Eastwood in Unforgiven (‘I ain’t like that no more’) te overtuigen zijn kinderen achter te laten en mee te gaan met een oude makker om wraak te nemen. Eerdere ervaringen hebben hem sadder and wiser gemaakt en hij weigert. Als hij zijn innerlijke verzet dan toch overwint is daar een sterkere motivatie voor in de plaats gekomen. Met het geld dat hij verdient kan hij zijn kinderen een beter leven bieden.

Stap 2. De oproep tot avontuur.

door


Ding dong…!  Het avontuur staat op de stoep!
Er komt een einde aan het gewone, veilige (soms saaie) en bekende leventje. De oude patronen, de ingesleten gewoontes volstaan niet meer; de held is ze ontgroeid. Het avontuur dient zich aan en de zaak wordt in beweging gezet. Dit wordt ook wel ‘het motorisch moment’, de ‘dramatische kus’ of de wake up call genoemd. De motor wordt nu opgestart om het verhaal in gang te zetten.
De oproep kan van buiten komen door middel van een brief, een telefoontje, een afspraak, onverwacht bezoek of een schijnbaar toevallig ongeluk. Maar het kan ook een interne trigger zijn: een droom, een visioen, een impuls of een geweldig idee… De trigger is dermate dwingend en onontkoombaar dat de held uit zijn comfort zone wordt geduwd, al of niet vrijwillig.
In de vorige fase (stap 1- de proloog) zagen we dat er sprake was van onrust, een vaag verlangen, een stilzwijgend conflict, een diep weggestopte pijn, een gemis, een incompleet gevoel. Eigenlijk was er nog niet zoveel aan de hand, maar de held onderdrukte wellicht al heel lang een verlangen, negeerde zijn behoeften of verstopte zijn pijn. Maar nu gebeurt er zomaar (maar wat is toeval?) iets. Een boodschapper staat op de stoep met een oproep. Ja, het wordt voelbaar. De held of heldin zal de vertrouwde omgeving moeten verlaten.
De oproep kan allerlei vormen aannemen en is over het algemeen onbekend, verrassend of angstaanjagend, maar vaak ook fascinerend. De held wordt geconfronteerd met een dilemma: geeft hij gehoor? Gaat hij erop in?
Een prachtige wake up call uit Bridges of Madison County is de scene tussen de fotograaf Robert (Clint Eastwood) en huisvrouw Fransesca (Meryl Streep). Fransesca’s man en kinderen zijn een paar dagen weg naar de Illionois State Fair als Robert met zijn auto het erf op komt rijden en de weg vraagt naar de Roseman Bridge. De ontmoeting veroorzaakt een onverwachte splitsing ( a fork  in the road) in de weg naar de toekomst van Fransesca. Wat gaat ze doen?
(korte feuilleton over het boek storytelling in 12 stappen, dat in november bij uitgeverij Augustus verschijnt. (c) Mieke Bouma)

Stap 1 – de Proloog

door

Stap 1. De Proloog  – de reis gaat beginnen
De proloog is het typische ‘once upon a time’ stadium. De hoofdpersoon, de held of de heldin, (let op: hoewel ik meestal de hij-vorm gebruik is de held voor mij net zo goed vrouwelijk, dierlijk, universeel en verwijst de term vooral naar een dramatisch personage),wordt geïntroduceerd in het leven van alledag. Het is relatief rustig, maar saai, enigszins instabiel en onder de oppervlakte borrelt het. We voelen dat er hoognodig iets moet gebeuren. Het avontuur ligt op de loer. Het is een uitstekende manier om de held te introduceren, privé, in zijn werksituatie en is tegelijk een belangrijke stap in het verhaal omdat, als het goed is, het hele drama in deze Proloog in besloten ligt. De held is zich nog niet bewust van wat er komen gaat. In sommige films of verhalen wordt hij of hij dan ook letterlijk ‘slapend’ geïntroduceerd. Misschien droomt hij van iets, heeft hij vage voorgevoelens, kampt hij met heimelijke innerlijke conflicten of broedt hij op een idee. Het is allemaal nog onder de oppervlakte. De Proloog draagt alles in zich en bevat niet alleen de backstory, maar het hele verhaal ligt als een slang opgerold te wachten totdat er iets gebeurt waardoor beweging in gang gezet wordt. Het thema wordt al voelbaar. De hoofdpersoon mist misschien iets, voelt zich incompleet en er sluimert een verlangen, het overdrachtelijke dorre land. Mooi voorbeeld is de openingssequentie uit American Beauty (1999). Deze opening heeft alles in zich om spanning op te wekken, nieuwsgierig te maken, de hoofdpersoon te introduceren en al min of meer voelbaar te maken dat hier nodig iets moet gebeuren . Tegelijk voorspelt deze proloog al het einde: over een jaar ben ik dood, meldt Lester Burnham. Wij willen nu weten: hoe dan?
(korte feuilleton over het boek storytelling in 12 stappen, dat in november bij uitgeverij Augustus verschijnt. (c) Mieke Bouma)