Over de verlichting van een nar
‘Ga je op vakantie, kom je jezelf tegen…’ Dat gebeurde me laatst. Ik had een drukke periode achter de rug en wat denk je… Kom ik mezelf met mijn drukke hoofd tegen. Helemaal ingesteld op trouble shooten, snel reageren, telefoon in de aanslag, snel op mailtjes reageren. Mijn overactieve zelf zat me even behoorlijk in de weg. Gelukkig verdween het in de loop van de eerste week naar de achtergrond en kwam er een ander (loom) aspect naar boven. Veel prettiger gezelschap op vakantie.
Jim and Andy
Kun je eigenlijk op vakantie van jezelf?, vroeg ik me af. Ik kreeg min of meer antwoord op de vraag doordat ik – tijdens diezelfde vakantie – de intrigerende Netflix-documentaire Jim and Andy (2017 bekeek. De documentaire biedt een wel heel bijzonder kijkje achter de schermen bij de opnamen van de film Man on the Moon (1999) over de onaangepaste komiek Andy Kaufman. Andy wordt gespeeld door Jim Carrey…
Om de onvoorspelbare Andy, en diens grofgebekte alter ego Tony Clifton te kunnen spelen, besloot hoofdrolspeler Jim Carrey om tijdens de opnamen volledig ‘in character’ te blijven. Ook na een scène, buiten de opnames om, bleef hij dus Andy of Tony. Vier maanden lang. Hij had zichzelf – Jim Carrey – even op de achterbank geplaatst. En het is verbluffend en bijna verontrustend te zien hoezeer Jim helemaal Andy – en soms Tony – wordt, hoezeer hij zich als instrument beschikbaar stelt voor de geest van Andy. Jim is zelf echt verdwenen.
Ik moest erg lachen om het volgende: op een zeker moment in de documentaire zegt het personage (Andy) over de Acteur (Jim): ‘Kijk, dat is de caravan van Jim Carrey. Die heeft tot nu toe verdomd weinig bijgedragen aan dit project en toch krijgt hij straks alle eer. Jim kan zijn best doen, maar mij zal hij nooit helemaal worden.’
Hoe ga je als regisseur om met zo’n acteur? vroeg ik me af.
‘In character’
Regisseur Milos Forman werd inderdaad gek van Carrey’s gedrag. Hem aanspreken voor of na de opnamen werkte niet, want dan was Jim Andy of Tony, en nooit zichzelf. Dus belde Forman Jim een keer midden in de nacht op en liet weten dat hij wilde stoppen met de film. Jim legde uit aan Forman uit dat hij wel ‘in character’ moest blijven, omdat hij het anders nooit zou volhouden om steeds tussen die verschillende identiteiten te moeten switchen. Forman antwoordde: ‘Het is al goed. Ik ga door. Ik wilde gewoon even de echte Jim horen.’ (Bron: VPROgids)
Parel
In de documentaire zie je hoe Jim Carrey zelf op bijna verlichte wijze commentaar levert op dit proces. Hij legt uit dat hij als komiek zijn ego lange tijd nogal belangrijk vond. Met zijn grappen grollen wilde hij mensen graag pleasen en vermaken. Hij vertelt hoe heerlijk het is om je ‘ik’ even aan de kant te schuiven. ‘Alles waar wij als mensen naar verlangen is onze eigen afwezigheid, naar dat wat er gebeurt als we sterven.’
Ook zegt hij: de persoon die hier op aarde rondloopt, dat is eerder een soort avatar die je zelf gecreëerd hebt, die je gebruikt om ander mensen te pleasen, erbij te horen,. Je gedraagt je op een bepaalde manier, je verzint smoesjes, je lacht, je doet een apenpak aan… maar ergens in je leven moet je er achter komen dat het er niet om gaat hoe je overkomt. Op een zeker moment moet je de buitenkant, dat imago eraf krabben en dat wat dan overblijft, dat is wie je bent. Zie je persoonlijkheid maar als een parel. Wat is de zandkorrel die de parel heeft gevormd? Die parel is persoonlijkheid, die beschermt je.’
‘Vind een gat in je psyche en kruip er door naar buiten en kijk het diepe gat van het ‘niet weten’ aan. Je omgeving zal dat niet fijn vinden. Mensen om je heen willen dat je je oude zelf blijft spelen, zoals je altijd deed.’
Op de vraag waar zijn ware ik zich bevond toen hij Andy was, antwoordt hij:
‘Er is een zachte rustige plek in het universum, dat alles lijkt te omvatten. Daar ben ik dan. Het fascineert me, dat verdwijnpunt.’
De verlichte nar
In De 12 oerkarakters van storytelling, maar ook in mijn nieuwe boek Het verhaal van je leven behandel ik het archetype van de Nar. Hoewel ik The Truman Show met Jim Carrey in de hoofdrol een fenomenale film vond bleef Carrey altijd de nar voor mij. Ik ergerde me vaak aan die grimas, altijd maar die lolbroek. Maar de nar heeft als opgave verlichting te brengen en ik zag ineens dat Jim Carrey daar op bijna magische wijze in is geslaagd. Jim Carrey vertelt wat Jezus en de Boeddha ook vertelden. Ik weet niet hoe het verder gaat met Jim Carrey, op internet lees je dat sommige mensen denken dat hij gek is geworden, maar als dat al zo is, dan is het wel een soort verlichte gek.
Door die documentaire werd ik me tijdens mijn vakantie maar al te zeer bewust van de ballast die ik van tijd tot tijd meesleep.
Dus: zet je ego maar even op de achterbank…Lang leve de verlichting. Dank je Jim Carrey.
(En ga die documentaire maar even bekijken!)
