Waarom we de kunst van het niet-weten moeten leren beoefenen
Ik keek naar de Netflix documentaire The Social Dilemma en na afloop voelde ik me moedeloos. De documentaire maakt duidelijk hoezeer de sociale media een gevaar vormen voor onze samenleving. De diverse platforms en hun sneaky algoritmes maken ons verslaafd; we dolen alleen nog maar rond in onze eigen bubbel en krijgen slechts onze eigen waarheid keer op keer terug-geëchood.
The Social Dilemma gaat over de impact die een groepje ingenieurs uit Silicon Valley heeft op de manier waarop we denken en handelen. Door sociale media gaan complottheorieën viral, worden meningen als feiten gepresenteerd, ontwikkelen tieners ernstige mentale problemen en is er een enorme hoeveelheid aan desinformatie en nepnieuws te vinden. Dat alles veroorzaakt chaos, verdeeldheid en wantrouwen.
Te veel meninkjes
Nu begon ik al behoorlijk genoeg te krijgen van Facebook. Te veel stokpaardjes, teveel narcisme, te veel cynisme en te veel zelfverklaarde deskundigen met bedenkelijke meninkjes. Natuurlijk snakken we in deze verwarrende tijden naar een helder verhaal. We houden nu eenmaal niet van onzekerheid. Dus worden er op basis van vage aannames tal van hypotheses ontwikkeld: het zit zo…
Rond die hypotheses wordt ‘bewijsmateriaal’ gezocht (vaak uit dubieuze bronnen) en gretig gedeeld. Er gaan op dit moment zoveel onbewezen verhalen, nepnieuws en mythen rond dat het lachwekkend zou zijn als het niet zo zorgelijk was. Want al deze schijnwaarheden beïnvloeden gevoel en gedrag en creëren tegenstellingen en wantrouwen. Vage aannames worden leidende mythologieën, compleet met zelfverklaarde goeroes en creëren op de sociale media de perfecte hermetische bubbel, waarin slechts die ene waarheid als echo rondzingt.
Grappig overigens dat de mythe van Narcissus en Echo zo toepasselijk is in dit verband.
Ethiek
In een eerder blog haalde ik al een grappige vergelijking aan tussen ‘wetenschappers’ en ‘gelovigen’. Wetenschappers hebben een hypothese en als er feiten opduiken die die hypothese ontkrachten, wordt de hypothese verworpen. Gelovigen daarentegen hebben een hypothese en zoeken naar bewijzen voor die hypothese. Als ze feiten tegenkomen die niet in dat denksysteem passen, verwerpen ze de feiten, maar aan de hypothese houden ze strikt vast.
Wetenschappelijke ethiek is het voortdurend in twijfel brengen van je veronderstellingen. Ervan uitgaan dat niets waar tot het tegendeel bewezen is. Deze ethiek is ver te zoeken op de sociale media en zorgt voor barbarij, grofheid, agressie en betweterigheid.
Mythe-maker
Maar ja, wij zijn ‘storytelling-animals’, ons brein is een mythe-maker. Het wil niets liever dan verbanden tussen de ene en de andere gebeurtenis leggen en daar een verhaal van maken. Dat verhaal wordt de waarheid en zo ontstaat grip op hoe het leven werkt en wat er nu eigenlijk aan de hand is. Vooral als je die waarheid op de sociale platforms deelt en ‘gelijk’ krijgt en ‘likes’ dan denk je: zie je wel! Het klopt, het is waar, ik heb gelijk! Dat versterkt een gevoel van identiteit. #ikwordgelikeddusikbesta
Matrix
Overtuigingen creëren de werkelijkheid. Welke overtuiging je ook hebt, de wereld spiegelt altijd jouw perspectief terug. Dat wat we onszelf en anderen herhaaldelijk vertellen bepaalt hoe we het leven ervaren, hoe we de toekomst zien, waar we bang voor zijn en wat we van anderen vinden. Met dat fabulerend vermogen kunnen we werelden maken en breken. Het is maar welk verhaal we vertellen. Maar net als in De Grot van Plato zijn wij geketend en zien we slechts de achterwand van de grot. Achter ons is het licht en de bewegende schimmen die we zien zijn slechts een projectie, een illusie. Deze allegorie wordt gebruikt in films als The Matrix (1999) en The Truman show(1998). Zo dromen we de wereld tot bestaan. Totdat we eraan ontsnappen en een nieuw denkbeeld ontwikkelen.
Wu wei
De taoïsten kennen een concept dat ze Wu Wei noemen. De kunst van het niet-doen, het niet-weten… Ik stel voor dat we die houding meer gaan omarmen en de kunst van het niet-weten leren beoefenen. Dat houdt in: een vragende houding aannemen, een houding van niet-weten centraal stellen, een stapje terug doen, observeren zonder iets te willen, zekerheden bewust verlaten, stil staan en ervaren, kijken met rustige ogen, geduldig zijn, vertrouwen hebben in de stroom van het leven, verbonden met jezelf, niks willen oplossen, vragen, vragen vragen.
Vragen
Bijvoorbeeld zo: welk verhaal deel ik op social media? Is het nodig en urgent om dit te delen? Klopt het wel wat ik daar denk? Waarom denk ik dit? welke aanname zit hierachter? Waar is die op gebaseerd? Hoop ik op likes? Welk gelijk hoop ik te krijgen?
De beroemde vier vragen van Byron Katie helpen hier wellicht ook bij.
- Is het waar?
- Weet je zeker dat het waar is?
- Wie ben je als je dit verhaal gelooft?
- Kun je het verhaal ook veranderen of omdraaien? En hoe voelt dat?
Kijk naar The Social Dilemma en huiver….
P.s. je hoeft dit niet per se te liken…:-)
