Onlangs verscheen het Archetypespel, een kaartspel voor zelfonderzoek, training en coaching. Het werd ontwikkeld door Mieke Bouma en vormgegeven door Esther Malaparte. Elk van de twaalf archetypen vertegenwoordigt een aspect in uzelf en helpen u de rode draad in uw levensverhaal te ontdekken en patronen te doorbreken. Ze schreef een toelichting over het onderwerp.
DOOR: MIEKE BOUMA
Albert Einstein bracht eens een bezoek aan een schoolklas. Een jongetje uit de klas vroeg: ‘Meneer Einstein, wat moet ik doen om net zo slim te worden als u?’
Einstein antwoordde: ‘Lees veel sprookjes.’
Een ander jongetje vroeg: ‘Wat moet ik doen om nog slimmer te worden dan u?”
Einstein zei: ‘Lees nog meer sprookjes.’
Albert Einstein geloofde in de kracht van de verbeelding. En ja, met verbeelding kunnen we werelden creëren, ruimtereizen maken, medicijnen en zelfsturende auto’s ontwikkelen, maar ook ontsnappen aan patronen en conditioneringen die onze ontwikkeling belemmeren. Met onze verbeelding en oneindige creativiteit hebben we onze huidige werkelijkheid gecreëerd, inclusief de problemen. Met diezelfde verbeeldingskracht en creativiteit kunnen we een nieuw verhaal schrijven. Voor onszelf en voor de wereld. Het onderzoeken van de werkzame archetypen helpt daarbij.
Meerstemmig zelf
‘Soms roep ik mijn ikken bij elkaar,
Ik heb inmiddels al een aardig reservoir,
En als men vraagt: “Hé, welke ik is eigenlijk waar?”
“Ik”, “ik”, “ik”, roepen mijn ikken dan door elkaar.
En dan zwaai ik met mijn voorzittershamer
Verzoek om stilte in de bovenkamer
En dan geef ik met een vorstelijk gebaar
Het woord aan mijn ik van 9 jaar.’
– Harry Jekkers
De Odyssee van Homerus begint met een vergadering van de goden op de Olympus. De godin Athene vraagt aan haar vader Zeus of Odysseus nu eindelijk eens terug mag keren naar huis. Odysseus zit dan al een tijdje vast op het eiland van de nimf Kalypso. Odysseus heeft de woede van de God Poseidon gewekt die hem nu op allerlei manieren tegenwerkt en zijn thuisreis belemmert. Zeus stemt tenslotte in – hij geeft toe dat Odysseus het al moeilijk genoeg gehad heeft – en Hermes wordt opgeroepen om het besluit van de goden aan Kalypso mee te delen, waarna Odysseus eindelijk naar huis kan.
Het is soms een heel gedoe voordat de knoop wordt doorgehakt. En zo is het ook vaak in onszelf. Bij problemen en dilemma’s, wanneer de boel stagneert of vast komt te zitten, vindt ook ín ons een vergadering van goden plaats. Het zijn verschillende innerlijke stemmetjes die allemaal wat anders willen. De één wil zekerheid, de ander avontuur, van de één mag je die nieuwe auto kopen, de ander vindt hem te duur. Welke stem is de baas? Is er misschien een stem die zachtjes klinkt maar die wel graag gehoord wil worden? Is er een stem die monddood is? Naar welke luisteren we? En welke geeft de doorslag?
‘Het “ik” is een meerstemmig innerlijk koor: een innerlijk kippenhok.’
KIPPENHOK
Onze identiteit is niet een eenduidig vaststaand iets. Het ‘ik’ is een meerstemmig innerlijk koor, een Olympus vol goden, een wereld vol stemmen, drijfveren, wisselende gedachten, impulsen en gevoelens: een innerlijk kippenhok.
Het verhaal van ons leven, onze werkelijkheid, wordt bepaald door wat zich daar in dat kippenhok afspeelt en welke stemmen daar de baas zijn. Haantjes-de-voorste zijn meestal de conditioneringen, de angsten en strategieën die, omdat ze al lang werkzaam zijn, een groef hebben gevormd in ons bewustzijn en het meeste kabaal maken. Maar meer op de achtergrond bevinden zich de verlangens en de dromen: het slapend potentieel. Pas wanneer we ons bewust worden van de repeterende boodschappen die ons worden ingepeperd door de stemmen die het hardst klinken en ontdekken dat er ook andere mogelijkheden ín ons leven zijn, kunnen er nieuwe deuren opengaan en kunnen we ons bevrijden van dat wat ons gevangen houdt, en net als Odysseus onze tocht vervolgen.
ARCHETYPEN
Die motieven, die zich onder de oppervlakte bevinden, noemen we ook wel archetypen. Het woord ‘archetype’ is bedacht door C.G. Jung en verwijst naar een terugkerend universeel karakter, proces, beeld of verhaalpatroon dat op alle tijden en plaatsen in kunst, literatuur, menselijke dromen, fantasieën en creaties opduikt. We herkennen ze in ons menselijk gedrag, maar ook in de mores van een heersende cultuur.
HET ARCHETYPESPEL
Jung behandelde in zijn werk slechts een paar archetypen, maar er zijn er oneindig veel en ze tonen zich steeds weer op een andere wijze. Carol Pearson ontwikkelde op basis van deze complexe theorie het 12 Archetypen-systeem. Deze twaalf archetypen worden behandeld in de boeken Het Verhaal van je leven en De 12 Oerkarakters van Storytelling en vormen de basis voor Het Archetypespel, een kaartspel voor zelfonderzoek, training en coaching ontwikkeld door Mieke Bouma en vormgegeven door Esther Malaparte (www.malaparte.nl). Het spel helpt je spelenderwijs om de verschillende stemmen in jezelf te onderzoeken en tot nieuwe inzichten te komen die je verder helpen op je levensreis. Te bestellen bij www.storytellingacademy.nl/webshop.
Neem het mythische icoon van de Cowboy, dat heel lang symbool stond voor de Amerikaanse waarden en de Amerikaanse droom. Hij representeerde de selfmade witte man, individualistisch, opportunistisch; de Strijder die zijn vijanden en de natuur wilde overheersen. Het archetype werkte als een krachtige spiegel voor het nationale ethos, maar is momenteel aan vervanging toe; hij toont nu zijn schaduwkanten. De mentaliteit van heersen en overheersen zou plaats moeten maken voor een mentaliteit van zorgen voor elkaar.
‘Het wordt tijd voor nieuwe richtinggevende en verbindende iconen.’
Ook individueel gaat dit op. Een vrouw bij wie het archetype de Voedster heel lang op de voorgrond staat omdat ze plezier beleeft aan de zorg voor haar kinderen, zal iets nieuws in zichzelf moeten wakker maken als haar kinderen de deur uitgaan. Of: iemand die zijn hele leven bij een baas heeft gewerkt en met pensioen gaat, zal misschien eindelijk het archetype van de Avonturier meer ruimte kunnen geven. Als iemand heimelijk verlangt naar meer creativiteit, maar uit angst voor verlies aan zekerheid geen gehoor geeft aan de innerlijke roep van de Kunstenaar, en die toestand te lang laat voortduren, kan diegene ziek worden en net als Odysseus worden gegijzeld door een toornige god. Totdat er een andere stem klinkt.
DE TWAALF ARCHETYPEN
Het Onbevangen Kind
Optimistisch, speels, energiek, goed van vertrouwen.
Valkuil: naïef.
Het Weeskind
Realistisch, wil erbij horen, harde werker, no-nonsense.
Valkuil: slachtofferschap.
De Voedster
Zorgend, voedend, genereus.
Valkuil: zichzelf wegcijferen.
De Strijder
Moedig, wil winnen en de beste zijn, strijdbaar.
Valkuil: alles als een strijd zien.
De Gelukzoeker
Avontuurlijk, grensoverschrijdend.
Valkuil: eeuwige zoeker.
De Provocateur
Confronterend, idealistisch, alles moet anders.
Valkuil: destructief.
De Geliefde
Overgave, gepassioneerd, zintuigelijk.
Valkuil: zelfverlies.
De Kunstenaar
Origineel, vormgevend, creatief.
Valkuil: perfectionisme.
De Koning
Verantwoordelijk, leidend, wil vrede en harmonie.
Valkuil: controle.
De Wijze
Zoekt naar de waarheid, wil puzzel oplossen, rationeel.
Valkuil: betweterig.
De Magier
Zoekt spirituele wijsheid, inzichten en transformatie.
Valkuil: misleidend.
De Nar
Verlichting, humor, spiegeling en omkering.
Valkuil: niets meer serieus nemen.
Op al die momenten in het leven dat men voelt dat het oude verhaal sleets begint te raken en er een verlangen voelbaar wordt naar een nieuw verhaal, zullen oude archetypen plaats moeten maken voor nieuwe.
ONTWIKKELING
Het leven vraagt van ons dat we ons, individueel en collectief, ontwikkelen. Archetypen helpen daarbij en kunnen de innerlijke gidsen op ons pad zijn, mits we ze raadplegen en met ze in dialoog gaan. Dat vergt een psychisch onderzoek. Zodra we ons bewust worden van onze drijfveren en energieën en ze gaan herkennen, wordt het voeren van de regie erover makkelijker. Zo kunnen we bepaalde stemmen een toontje lager laten zingen en luisteren naar een stemmetje in onszelf dat wellicht iets zachter praat, maar het wel beter met ons voor heeft.
‘Ik heb moeite met dat ondeelbare ik.
Vaak ervaar ik vele ikken die in paren optreden
En met elkaar de strijd aangaan.’
– Gerrit Komrij
Nieuwe collectieve mythe
We leven momenteel in een complexe tijd. De wereld is verdeeld. De westerse mythe, met haar belofte van welvaart, consumeren, groei en individuele vrijheid, is aan vervanging toe. Deze mythe heeft ons veel gebracht, maar al die vrijheid, emancipatie, globalisering, al dat ongebreidelde consumeren heeft de wereld veel problemen bezorgd en de individuele mens eenzaam gemaakt. De crises stapelen zich op, er zijn nog nooit zoveel mensen met depressies, burn-outs en slaapproblemen geweest. En miljoenen mensen zijn op de vlucht voor oorlog of armoede, de afvalberg groeit, de gletsjers smelten en ondanks al onze mobiele telefoons en het internet, zijn we meer dan ooit op onszelf aangewezen. God hebben we al een tijdje doodverklaard, en daar zitten we dan in onze eigen bubble. Wat is onze richtlijn? Onze ethiek? Veel mensen voelen zich angstig, boos of depressief en zien nauwelijks perspectieven. Anderen – op zoek naar een verhaal – sluiten zich aan bij fundamentalisten of goeroes.
Het wordt tijd voor nieuwe richtinggevende en verbindende iconen ten behoeve van een nieuw inspirerend verhaal. Misschien is het de creatieve millennial, de klimaatactivist, de vrouwelijke leider… de geschiedenis leert ons dat een crisis vaak de oplossing al in zich draagt. Als we het wereldtoneel goed beschouwen, tekenen de contouren van een nieuw verhaal zich al af.
