2017 was het jaar van het nepnieuws, van #metoo, van schandalen die aan het licht kwamen, van Trump die president werd, van onverdraagzaamheid. Het was volgens de Chinezen het jaar van de Haan… en ja, het gaf inderdaad heel wat gekraai, gekrakeel en gekakel, vooral op Twitter, dat langzamerhand gaat lijken op een heus schavot op een middeleeuws plein waar mensen terecht worden gesteld.
De overdosis fakenieuws deed mij beseffen hoe makkelijk en graag wij ons eigenlijk voor de gek willen laten houden.
Toen ik een jaar of vijf of zes was, kampeerden wij als gezin iedere zomer op het erf van een boer. Op dat erf bevond zich een heuse, diepe waterput, compleet met emmer en katrol, waar dagelijks water uit werd opgetakeld. Als kind vond ik die put razend spannend en hing ik soms over rand om in de diepte te kijken. Mijn moeder vond dat gevaarlijk en vertelde me op een dag het verhaal van vrouw Holle die met een haak onder in de put zat en kinderen naar beneden trok. Het verhaal boezemde me zoveel angst in, dat ik sindsdien meters uit de buurt van de put bleef.
Nepnieuws, een mythe…, maar ik geloofde erin en het werkte.
Wist je trouwens dat etymologisch ‘geloven’ over liefde gaat? Love, Loven… liefde voor wat we geloven. Als we echt in iets geloven, heeft dat iets heiligs.
Geloofssystemen zijn hechte systemen. Dus of je nu naar Fox News kijkt, of een vrome Christen bent, je neemt aan dat het waar is. Miljoenen Christenen geloven dat Jezus op 25 december in een kribbe in Bethlehem is geboren. Een mythe. De Inka’s geloofden dat ze iedere avond een mensenoffer moesten brengen opdat de zon de volgende dag weer opkwam. IS strijders geloven dat er 72 maagden op ze zitten te wachten als ze zich met een bomgordel van het leven hebben beroofd.
Oh, heilig geloof.
Op internet circuleren zogenaamde hoaxen, nieuwsberichten die nep zijn, maar waar stellig in wordt geloofd. ‘Hoax’ is een samentrekking van ‘Hocus Pocus’, een Engels woord voor oplichterij, nep, bedrog of een truc. Een fabeltje dus. Het zijn complottheorieën. We kennen er legio. Over 9-11, over de moord op Kennedy, over chemtrails, over graancirkels, over Ufo’s, over ‘Hoera u heeft 100.000 euro gewonnen’. Ze worden heel bewust verspreid.
Een bekende fabel is het verhaal over het monster van Loch Ness, waarover eeuwenlang verhalen de ronde deden over een gigantisch zeemonster dat zou leven in het Schotse meer Loch Ness. Talrijke foto’s en een paar filmbeelden van monster ‘Nessie’ deden de ronde, die allemaal vals bleken te zijn. Een valse mythe, maar wel een die mensen decennialang in de greep had, waarschijnlijk omdat hij appelleerde aan een oeroude en instinctieve angst dat er monsters verborgen zouden zitten onder de oppervlakte van het waarneembare.
Mythen en fabels hebben van oudsher de functie gehad lessen te leren, het leven te spiegelen, aanwijzingen en gedragsvoorschriften te bieden om moeilijkheden de baas te kunnen, en om de mens onder controle te houden.
Vroeger waren het de stamoudsten, de moeders, de familie en later de kerkvaders die de mensen begeleidden via rituelen en verhalen en vertelden wat er stond te gebeuren en hoe men zich daarop voor diende te bereiden. De leidende mythe werd door de meeste mensen als leidraad genomen en werd vanzelf een dominante, innerlijke stem: ‘Zo hoor ik te leven’. Ze vertelden de mensen waar het gevaar zich bevond, hoe ze draken konden verslaan, wanneer wraak gerechtvaardigd was, hoe de zee in tweeën gesplitst kon worden, waar de angst voor de dood vandaan kwam, hoe men wakker gekust kon worden uit een slaaptoestand en waarom de mensheid altijd weer naar het paradijs terugverlangde, ze boden ons aanwijzingen voor de juiste spirituele houding, leerden ons reflecteren op het raadsel van leven en dood, hoe we het ‘goddelijke’ kunnen ervaren, hoe we boven onszelf zouden kunnen uitstijgen. Kortom: handige gebruiksaanwijzingen voor het leven. En verteld door mensen die we konden vertrouwen.
In de huidige tijd buitelen de mythen, fabels (en hoaxen) over elkaar heen, maar lijken we ook aan alles te twijfelen. We vertrouwen de boel niet meer. Er is geen overkoepelende, samengestelde, collectieve mythologie met inspirerende gedragsvoorschriften meer. God de vader is al een tijdje doodverklaard, Moeder Aarde hebben we uitgebuit, misbruikt en veronachtzaamd, de machtigste man van de VS ontkent de opwarming van de aarde. Er worden hulpverleners in elkaar geslagen en sommig vuurwerk heeft de kracht van een driedubbele handgranaat.
We staan er mooi alleen voor. De collectieve mythe die per volk of land gold, heeft plaats gemaakt voor een massa overtuigingen, benaderingen, geloofssystemen en perspectieven die nu in tijden dat grenzen vervagen over elkaar heen tuimelen en elkaar bestrijden.
We moeten het zelf maar uitzoeken; de vertrouwenwekkende stem van de kerkvader, de wijze koning of de liefhebbende moeder heeft plaatsgemaakt voor een kakafonie aan meningen, overtuigingen en stemmen. Gekakel in het kippenhok, een volksgerecht, zonder richting of moraal.
Hoe bereid je je voor op nieuwe fases in het leven als er geen leidende mythologieën meer zijn? Als er geen overkoepelend idee is, hoe bereid je je dan voor op de dood? Hoe ga je om met pijn, verlies en onmacht? Hoe te leven? Waartoe ben je op aarde? Wie of wat moet je eren? Wat is je rol op het wereldtoneel? Wie helpt je erbij die te vinden? Kortom: wat is het verhaal waar je je aan vast kunt houden?
Mijn idee is: dat verhaal ben je zelf. Je kunt beter maar goed naar jezelf luisteren, naar die zachte stem van binnen en niet naar al die twitterende gekken. Geloof in jezelf.
2018 is volgens de Chinese astrologie een Jaar van de Hond, een dier dat staat voor oprechtheid en loyaliteit. Wanneer een hond een Chinees huis binnenkomt, wordt dat gezien als een gunstig teken. Honden zijn uitstekend gezelschap. Ze zijn waakzaam en speels en blinken uit in trouw en vertrouwen. De Hond brengt ons in 2018 waarschijnlijk geen revolutionaire veranderingen, maar hij werkt gestaag door aan de goede zaak.
Laten we vertrouwen in de hond en geloven in onszelf.
Een vertrouwenwekkend 2018!
P.s.. In maart verschijnt mijn nieuwe boek Het Verhaal van je Leven, met meer over mythologie en het verhaal wat je jezelf graag voorhoudt.
