DIT ARTIKEL VERSCHEEN IN THE OPTIMIST190 JANUARI / FEBRUARI 2020 ZINGEVING FAVORIET
Onlangs verscheen het Archetypespel, een kaartspel voor zelfonderzoek, training en coaching. Het werd ontwikkeld door Mieke Bouma en vormgegeven door Esther Malaparte. Elk van de twaalf archetypen vertegenwoordigt een aspect in uzelf en helpen u de rode draad in uw levensverhaal te ontdekken en patronen te doorbreken. Ze schreef een toelichting over het onderwerp.
DOOR: MIEKE BOUMA
Albert Einstein bracht eens een bezoek aan een schoolklas. Een jongetje uit de klas vroeg: ‘Meneer Einstein, wat moet ik doen om net zo slim te worden als u?’
Einstein antwoordde: ‘Lees veel sprookjes.’
Een ander jongetje vroeg: ‘Wat moet ik doen om nog slimmer te worden dan u?”
Einstein zei: ‘Lees nog meer sprookjes.’
Albert Einstein geloofde in de kracht van de verbeelding. En ja, met verbeelding kunnen we werelden creëren, ruimtereizen maken, medicijnen en zelfsturende auto’s ontwikkelen, maar ook ontsnappen aan patronen en conditioneringen die onze ontwikkeling belemmeren. Met onze verbeelding en oneindige creativiteit hebben we onze huidige werkelijkheid gecreëerd, inclusief de problemen. Met diezelfde verbeeldingskracht en creativiteit kunnen we een nieuw verhaal schrijven. Voor onszelf en voor de wereld. Het onderzoeken van de werkzame archetypen helpt daarbij.
‘Het lijkt wel of we in een absurde film terecht zijn gekomen…’
Grote kans dat je deze uitspraak hebt langs horen komen in deze pandemische tijden.
Als er iets heel opmerkelijks of bizars gebeurt in het leven, hoor je mensen vaak zoiets zeggen. ‘Het lijkt wel een bizarre droom’ ‘Dit is een slecht verhaal’. Of: ‘Ik zit voor mijn gevoel in een beroerde B-film en wil dat hij afgelopen is’.
Als het leven vervormd en vreemd overkomt proberen we er – net als bij een film of na een gekke droom – betekenis aan toe te kennen. Dat gebeurt op individueel niveau als je geconfronteerd wordt met iets heftigs, schokkends, opmerkelijks of akeligs, maar dat gebeurt nu in coronatijd – collectief. We zitten met z’n allen in een absurde film en de vraag is hoe we deze moeten duiden.
Creatieve verbeelding
Nu hebben verhalen en dromen altijd een direct lijntje met het onbewuste. Zo dromen we bijvoorbeeld als we iets moeten verwerken of als er iets uit balans is. Dan stuurt het onbewuste ons beelden om de verbinding te herstellen met die delen waar we het contact mee zijn verloren.
Met de creatieve verbeelding die huist in het onbewuste maken we ook verhalen, schilderijen en films waarin we de werkelijkheid symbolisch verbeelden om uitdrukking te geven aan dat wat diep in ons leeft. En hoe persoonlijker dat gebeurt, hoe universeler. Dat is vaak zo miraculeus. We tappen dan in op een archetypische laag die ons allemaal beroert.
Het coronavirus heeft ons collectief in een vreemde film doen belanden. Het is de ‘alles is anders show’ en ons collectieve onbewuste wordt geactiveerd. Daar huizen angsten, fobieën, herinneringen, trauma’s maar ook de omnipotente creatieve verbeelding en ons symbolisch bewustzijn.
Multidimensionaal
Net als bij dromen en bij verhalen willen we graag die vreemde tekens en de symbolen duiden. Wat vertelt ons deze droom? Wat moeten we eruit afleiden? Waar gaat het over? Maar net als bij dromen en bij verhalen is deze coronafilm multidimensionaal. Er zijn meerdere betekenissen aan toe te kennen. En ze zijn allemaal tegelijkertijd waar. Het is maar welke betekenis je eraan toekent.
Als we allemaal naar dezelfde film kijken, halen we er immers allemaal een eigen betekenis uit, afhankelijk van de psychologische staat waar we ons in bevinden en de mindset die we hebben.
De werkelijkheid is een projectie van het verhaal waar we in geloven. Zo dromen we het leven tot bestaan. We projecteren dat wat er diep in ons huist op het scherm van het leven en creëren daarmee onze eigen werkelijkheid, of we willen of niet. En eenmaal geprojecteerd blijven we bewijzen zoeken voor die waarheid: ‘Zie je wel: zo werkt het! Ik heb gelijk!
Niets is waar, totdat het tegendeel bewezen is
En hoewel we er dus collectief mee te maken hebben – we zitten in hetzelfde schuitje – is de verdeeldheid, de fragmentatie en de polarisatie enorm. Voor de een is corona een zegen, voor de ander een nachtmerrie. De een ziet gevaren, de ander kansen. Voor de een zijn de mondkapjes niets anders muilkorven, voor de ander een teken van respect voor de ander. Sommigen beschouwen de lockdown als een opgelegde retraite, anderen als directe vrijheidsberoving. Het is maar hoe je het wilt zien.
Natuurlijk staat het iedereen vrij er allerlei betekenissen in te ontdekken, zolang maar beseft wordt dat het één van de vele van de waarheden is. Ik las een citaat van een wetenschapper die zei: ‘Een echte wetenschapper neemt niets voor waar aan, totdat het tegendeel bewezen is.’ Dat vond ik een mooi motto.
Paul Levy (awakeningthedream.com) haalt in dat verband Jung aan die de ‘ziekte van dissociatie’ in de wereld als een teken van herstel zag, als het hoogtepunt van een zwangerschap wanneer de geboorte zich aankondigt. Een tijd van fragmentatie en polarisatie kan dus een tijdperk van wedergeboorte inluiden.
Archetypische lagen
Nu iedereen persoonlijke betekenis toekent aan wat er gebeurt in de wereld en op eigen wijze de nieuwsfeiten duidt, raken we hier – vooral als het om angsten gaat – universele archetypische lagen. In deze tijd wordt het collectieve onbewuste ineens een levendige, surreële ervaring. Verhevigde ervaringen, angsten, confrontatie met dood en ziekte, teruggeworpen zijn op jezelf, eenzaamheid, verlangen naar verbondenheid, het speelt allemaal mee.
Juist in zulke tijden is er hotline met de ziel en is er ook een keuze: kiezen we voor cynisme of voor liefde? Sluiten we ons hart of openen we deze? Kiezen we voor mogelijkheid om onze creatieve verbeelding aan te spreken en beelden te creëren van een wereld waarin we wel willen leven of laten we het over aan externe krachten?
Mensen die de kampen van WOII overleefde zoals Victor Frankl en Edith Eva Eger hebben ons iets heel waardevols geleerd. Zij bleven in contact met hun diepste wezen en stemden zich daarop af.
Met andere woorden: als we niet volledig in contact staan met ons oneindige creatieve potentieel, dan is de kans groot dat externe factoren en de waan van de dag het gaan overnemen en het verhaal voor ons dicteren.
Laten we onze verbeelding aanspreken, waarmee we wereld tot bestaan kunnen dromen. Jung benadrukte dat ieder mens een instrument is voor die onmetelijke creatieve kracht, mits hij zich daarvoor openstelt. Diezelfde kracht heeft de mensheid al door talloze donkere nachten heen geloodst.
Het is vaak een tragisch gezicht, op wat voor doorzichtige manier de mens zichzelf en anderen het leven bederft, maar om niets ter wereld in kan zien dat de gehele tragedie van hemzelf uitgaat en door hemzelf steeds opnieuw gevoed en aan de gang gehouden wordt. Wel doet zijn bewustzijn dat niet want het jammert en vloekt over de trouweloze wereld, die zich steeds meer in de verte terugtrekt. Het is veeleer een onbewuste factor, die de illusies spint, welke de wereld en het eigen wezen verhullen. -C.G. Jung . De Wereld der Ziel
‘Wist je niet dat er een middernachtelijk uur komt dat iedereen zijn masker af moet zetten?’ – Søren Kierkegaard
Ik ging naar Joker, een film over een eenzame, getraumatiseerde man, die aanvankelijk de kost verdient als derderangs clown en na de nodige miskenning en vernedering een bloedige chaos aanricht. De film borduurt voort op de anti-held in de Batmanfilms, inmiddels vertolkt o.a. door Jack Nicholson, Heath Ledger en nu dan dus door Joaquin Phoenix. Na afloop was ik onder de indruk van de acteerprestatie van Joaquin Phoenix, maar wist ik niet zo goed wat ik met het verhaal aan moest. Wat leren we van de Joker? Zit hij in onszelf? Was dit een karakterstudie over krankzinnigheid? Een kijkje in de duisternis van de menselijke ziel? Speelde het verhaal zich aan het einde af in een gefantaseerde werkelijkheid? Of was dit puur entertainment?
Deze zomer heb ik de start gemaakt met een publicatie over archetypes. In dit kader publiceer ik een serie blogs over het onderwerp. Dit is de eerste in de reeks.
‘Ik ben moeder en vader tegelijk’, zei mijn vriendin toen ze na haar scheiding de zorg en opvoeding voor haar drie kinderen in haar eentje voor haar rekening moest nemen. ‘Enerzijds troosten, zorgen, voeden, koken, knuffelen, bevestigen, anderzijds streng zijn, regels stellen, kritisch zijn, de confrontatie aangaan.’ Afhankelijk van de situatie die zich voordeed, koos ze haar aanpak. Dat was voortdurend schakelen. Het ging lang niet altijd goed, de kinderen waren soms boos en soms in de war, maar het bewust schakelen tussen de verschillende rollen is prachtig. Kennelijk was er een hoger bewustzijn dat over de schouder van mijn vriendin meekeek, een soort regisseur of casting director die haar influisterde: ‘Nu dit, nu zo, nu deze aanpak!’
