O ja joh?

Kun je onzekerheid verdragen?

Ken je die Rotterdammers die zo lekker ironisch met “O ja joh?” reageren als je ze iets vertelt? Er zit iets van ongeloof in, van nieuwsgierigheid, maar het laat de zaak ook lekker open. Het kan waar zijn, maar misschien is het ook wel allemaal onzin.

Nu het coronadebat meer en meer polariseert, heb ik steeds vaker de neiging om O ja joh? te zeggen. Als antwoord op al die mensen die allerlei slordig bij elkaar verzamelde berichten posten over hoe het ‘echt’ zit en daarmee beweren de waarheid in pacht te hebben. En als reactie op iedereen die het woord staatsterreur in de mond durft te nemen als ze de Nederlandse regering bedoelen, terwijl in Wit Rusland de mensen gemarteld worden.

Wie heeft er gelijk?


Het is duidelijk dat we in tijden van verwarring en chaos graag zekerheden hebben. Maar ja, zekerheden bestaan niet. Daarom komt het juist in deze tijd aan op moed en wijsheid toe te geven dat je het ook niet precies weet, en dat dat ongemakkelijk voelt.

Ik refereer even aan het Archetype De Wijze. Deze heeft als kwaliteit dat hij altijd op zoek is naar de waarheid, naar nieuwe inzichten. Zijn schaduwkant is echter dat hij gaat beweren de waarheid in pacht te hebben. Dan wordt het een betweter die zijn gelijk wil halen.

Ooit las ik een grappige vergelijking over het verschil tussen wetenschap en religie. De wetenschapper ontwikkelt een hypothese en toetst die aan de werkelijkheid. Als de feiten niet blijken te kloppen, verwerpt hij de hypothese en bedenkt een andere. Bij een gelovige is het precies andersom. Die heeft een hypothese en als de feiten niet kloppen met de hypothese worden ze verworpen, maar aan de hypothese houdt men vast. Een discussie met iemand die ergens heilig in gelooft, heeft dus geen enkele zin.

Limbisch brein


Ergens in willen geloven en daaraan vasthouden vindt zijn oorsprong in het zoogdierenbrein. Deze ‘limbische’ hersenen hechten meer waarde aan indirect bewijs en wat men voor waar houdt, dan aan de waarheid zelf. Ik heb ooit eens gelezen dat mensen die gevoelig zijn voor religies, goeroes, sektes en complottheorieën een trauma hebben opgelopen in de hechtingsfase. Maar dit laatste weet ik niet zeker, want ik ben geen expert.

Dat limbisch brein is trouwens ook het domein van verhalen en overtuigingen. Verhalen zijn aantrekkelijk omdat het limbisch brein zo graag iets wil geloven en geen onderscheid maakt tussen een echte en een ingebeelde gebeurtenis. Vandaar het louterende en helende effect van verhalen, ook wel de catharsiswerking genoemd, de ‘loutering van de ziel’ puur door inbeelding. Die inbeelding is enorm krachtig en kan werelden tevoorschijn toveren, maar heeft dus ook een schaduwkant. Het is ook Maya, het domein van de illusie, de valse goden, de praatjesmakers en de misleidingen.

In mijn werk als storyteller wijs ik altijd op de gevaren van aantrekkelijk vertelde verhalen omdat deze – met dezelfde principes als waarmee je een integer verhaal maakt – ook makkelijk misleidend en polariserend kunnen zijn. Vooral in verwarrende tijden als deze zouden we daarom niet alles maar voor zoete koek moeten aannemen. Chaos en verwarring vormen een uitstekend voedingsbodem voor valse profeten en demagogen. Dat heeft de geschiedenis al vaak bewezen.

Ommekeer
En natuurlijk. Het ‘niet weten’ is als varen door dichte mist en zeer ongemakkelijk. De Reis van de Held, de oerversie van alle verhalen, waar ik bij de Storytelling Academy veel aandacht aan besteed, leert ons dat ‘het niet weten’ vaak het punt van ommekeer is omdat alles wat bekend is moet worden losgelaten. De crisis luidt de scheiding in tussen het oude en het nieuwe bewustzijn. Het is het moment dat Jona in de buik van de walvis zit, dat Hans dreigt te worden opgegeten door de heks, dat Daniel in de leeuwenkuil wordt geworpen, dat Odysseus door de cycloop gevangen wordt gehouden. Het is De Toren in de Tarot, het donkere bos waar – om met Dante te spreken – de rechte weg geheel verloren lijkt. Liminal space. Wat nu?


Volgens Otto Scharmer (Theory U) komt het tijdens de crisis, daar onder in de ‘U’ aan op ‘aanwezig’zijn, ‘presencing’. Stilzitten en meebewegen met wat er ‘wil’ gebeuren. Deep listening. De vraag is of dat lukt. Of we in staat zijn onzekerheid te verdragen en erin te verblijven en af te wachten welke waarheid in onszelf oprijst.

Wie weet is Corona nog maar het begin van een veel grotere transitie. Misschien moeten we nog veel meer offeren, meebewegen en loslaten om beelden van een nieuwe wereld te laten ontstaan. Ik weet het niet.

Daarom roep ik op tot #ojajoh?

P.s. Bij de Storytelling Academy leren we hoe verhalen in elkaar zitten, hoe ze werken, wat goed vertelde verhalen zijn, hoe je verhalen kunt inzetten, hoe je manipulatieve verhalen kunt onderscheiden van waarachtige verhalen. Bezoek onze site….

© Augsutus 2020 – Mieke Bouma

 

Corona – als surrealistische droom

Hoe ons symbolisch bewustzijn wordt geactiveerd.

La corde sensible 1960, René Magritte (1898-1967)

‘Het lijkt wel of we in een absurde film terecht zijn gekomen…’
Grote kans dat je deze uitspraak hebt langs horen komen in deze pandemische tijden.
Als er iets heel opmerkelijks of bizars gebeurt in het leven, hoor je mensen vaak zoiets zeggen.
‘Het lijkt wel een bizarre droom’ ‘Dit is een slecht verhaal’. Of: ‘Ik zit voor mijn gevoel in een beroerde B-film en wil dat hij afgelopen is’.
Als het leven vervormd en vreemd overkomt proberen we er – net als bij een film of na een gekke droom – betekenis aan toe te kennen. Dat gebeurt op individueel niveau als je geconfronteerd wordt met iets heftigs, schokkends, opmerkelijks of akeligs, maar dat gebeurt nu in coronatijd – collectief. We zitten met z’n allen in een absurde film en de vraag is hoe we deze moeten duiden.

Creatieve verbeelding
Nu hebben verhalen en dromen altijd een direct lijntje met het onbewuste. Zo dromen we bijvoorbeeld als we iets moeten verwerken of als er iets uit balans is. Dan stuurt het onbewuste ons beelden om de verbinding te herstellen met die delen waar we het contact mee zijn verloren.
Met de creatieve verbeelding die huist in het onbewuste maken we ook verhalen, schilderijen en films waarin we de werkelijkheid symbolisch verbeelden om uitdrukking te geven aan dat wat diep in ons leeft. En hoe persoonlijker dat gebeurt, hoe universeler. Dat is vaak zo miraculeus. We tappen dan in op een archetypische laag die ons allemaal beroert.
Het coronavirus heeft ons collectief in een vreemde film doen belanden. Het is de ‘alles is anders show’ en ons collectieve onbewuste wordt geactiveerd. Daar huizen angsten, fobieën, herinneringen, trauma’s maar ook de omnipotente creatieve verbeelding en ons symbolisch bewustzijn.

Multidimensionaal
Net als bij dromen en bij verhalen willen we graag die vreemde tekens en de symbolen duiden. Wat vertelt ons deze droom? Wat moeten we eruit afleiden? Waar gaat het over? Maar net als bij dromen en bij verhalen is deze coronafilm multidimensionaal. Er zijn meerdere betekenissen aan toe te kennen. En ze zijn allemaal tegelijkertijd waar. Het is maar welke betekenis je eraan toekent.
Als we allemaal naar dezelfde film kijken, halen we er immers allemaal een eigen betekenis uit, afhankelijk van de psychologische staat waar we ons in bevinden en de mindset die we hebben.
De werkelijkheid is een projectie van het verhaal waar we in geloven. Zo dromen we het leven tot bestaan. We projecteren dat wat er diep in ons huist op het scherm van het leven en creëren daarmee onze eigen werkelijkheid, of we willen of niet. En eenmaal geprojecteerd blijven we bewijzen zoeken voor die waarheid: ‘Zie je wel: zo werkt het! Ik heb gelijk!

Niets is waar, totdat het tegendeel bewezen is
En hoewel we er dus collectief mee te maken hebben – we zitten in hetzelfde schuitje – is de verdeeldheid, de fragmentatie en de polarisatie enorm. Voor de een is corona een zegen, voor de ander een nachtmerrie. De een ziet gevaren, de ander kansen. Voor de een zijn de mondkapjes niets anders muilkorven, voor de ander een teken van respect voor de ander. Sommigen beschouwen de lockdown als een opgelegde retraite, anderen als directe vrijheidsberoving. Het is maar hoe je het wilt zien.
Natuurlijk staat het iedereen vrij er allerlei betekenissen in te ontdekken, zolang maar beseft wordt dat het één van de vele van de waarheden is. Ik las een citaat van een wetenschapper die zei: ‘Een echte wetenschapper neemt niets voor waar aan, totdat het tegendeel bewezen is.’ Dat vond ik een mooi motto.
Paul Levy (awakeningthedream.com) haalt in dat verband Jung aan die de ‘ziekte van dissociatie’ in de wereld als een teken van herstel zag, als het hoogtepunt van een zwangerschap wanneer de geboorte zich aankondigt. Een tijd van fragmentatie en polarisatie kan dus een tijdperk van wedergeboorte inluiden.

Archetypische lagen
Nu iedereen persoonlijke betekenis toekent aan wat er gebeurt in de wereld en op eigen wijze de nieuwsfeiten duidt, raken we hier – vooral als het om angsten gaat – universele archetypische lagen. In deze tijd wordt het collectieve onbewuste ineens een levendige, surreële ervaring. Verhevigde ervaringen, angsten, confrontatie met dood en ziekte, teruggeworpen zijn op jezelf, eenzaamheid, verlangen naar verbondenheid, het speelt allemaal mee.
Juist in zulke tijden is er hotline met de ziel en is er ook een keuze: kiezen we voor cynisme of voor liefde? Sluiten we ons hart of openen we deze? Kiezen we voor mogelijkheid om onze creatieve verbeelding aan te spreken en beelden te creëren van een wereld waarin we wel willen leven of laten we het over aan externe krachten?
Mensen die de kampen van WOII overleefde zoals Victor Frankl en Edith Eva Eger hebben ons iets heel waardevols geleerd. Zij bleven in contact met hun diepste wezen en stemden zich daarop af.
Met andere woorden: als we niet volledig in contact staan met ons oneindige creatieve potentieel, dan is de kans groot dat externe factoren en de waan van de dag het gaan overnemen en het verhaal voor ons dicteren.

Laten we onze verbeelding aanspreken, waarmee we wereld tot bestaan kunnen dromen. Jung benadrukte dat ieder mens een instrument is voor die onmetelijke creatieve kracht, mits hij zich daarvoor openstelt. Diezelfde kracht heeft de mensheid al door talloze donkere nachten heen geloodst.

Het is vaak een tragisch gezicht, op wat voor doorzichtige manier de mens zichzelf en anderen het leven bederft, maar om niets ter wereld in kan zien dat de gehele tragedie van hemzelf uitgaat en door hemzelf steeds opnieuw gevoed en aan de gang gehouden wordt. Wel doet zijn bewustzijn dat niet want het jammert en vloekt over de trouweloze wereld, die zich steeds meer in de verte terugtrekt. Het is veeleer een onbewuste factor, die de illusies spint, welke de wereld en het eigen wezen verhullen. -C.G. Jung . De Wereld der Ziel

© Mieke Bouma

Bronnen:
Paul Levy: www.awakeningthedream.com
Jung: De mens en zijn symbolen
Jung: De Wereld der ziel

Zijn we klaar voor de metamorfose?

metamorfose

Eind juni. Ik zit voor het eerst weer eens in de trein – met een mondkapje op – en luister onbedoeld mee met het telefoongesprek van de man achter mij.
‘Wat zeg je? Echt? 150 euro retour? Wow! Nou, dat gaan we dus gewoon lekker doen! Zin in! Twee weken Madeira!’
We rollen een station binnen, de man staat op en verlaat jubelend de coupe, blij met zijn goedkope vliegticket.
Als de trein weer verder rijdt, kijk ik even op Facebook. Mijn tijdlijn staat vol met verontruste meldingen en oproepen tot petities.
De cultuursector roert zich, het zorgpersoneel voelt zich verraden, ZZP’ers zitten zonder inkomen. De politie beklaagt zich over het feit dat ze gebasht worden. Dan zijn er nog de coronaontkenners, die beweren dat corona gewoon een simpel griepje is en dat de maatregelen waanzinnig zijn. Anderen vrezen dat ons democratisch bestel ten grave gedragen wordt. Weer anderen roepen ‘terug naar normaal’. Er is woede, onvrede, verdeeldheid.
Het volk roert zich.
Ikzelf heb even geen idee wat ik overal van moet vinden. Ik heb geen mening, geen antwoord, maar vooral vragen. Ik voel een soort weemoed en verlangen naar het begin van de coronatijd, naar de stilte, de eenvoud…

Lees meer

‘Op ’t benkske’ videogesprek met Margo Moonen

Op ’t Benkske

Het was een leuk gesprek met Margo Moonen van Kiekeboe-Kommunikatie achter in mijn tuin, waar we spraken over de coronatijd en filosofeerden over de vraag of corona nu een crisis is of eerder een wake-up call, waarom we corona in ons collectieve script hebben geschreven en wat we ervan kunnen leren, waarom we een positief mensbeeld dienen te omarmen en cynisme beter kunnen vermijden, hoe we opwindende beelden voor de toekomst zouden moeten creëren. En dat we in alles een keuze hebben. En de boer die ploegde intussen voort… net als wijzelf. #narratiefperspectief #storytelling #corona

Lees meer

Nu wordt het spannend!

Heel bizar dit… In de thriller The Eyes Of Darkness (1981) vertelt  Dean Koontz over een dodelijk virus, dat in 2020 een wereldwijde pandemie veroorzaakt, een virus dat de longen en de bronchiën aantast. Het virus heet ook nog eens Wuhan-400! (lees meer…)Hoe je het verzint!!
Het verschil met Covid-19 is dat in de versie van Koontz het virus in een laboratorium is ontwikkeld (dat op zich natuurlijk weer voer is voor complottheorieën). Maar hoe idioot! Had Koontz voorspellende gaven? Of werd het hem in de flow van het schrijven ‘doorgegeven’? Niemand weet het. Opmerkelijk is het wel.

Script
Iemand heeft dit dus ooit verzonnen. Toen dacht ik: als we ervan uitgaan dat we zelf de auteurs zijn van het verhaal waar we in rondlopen… waarom zouden we dan nu de uitbraak van het coronavirus in ons (collectieve) script hebben geschreven? Als je een goed verhaal schrijft dan is de crisis het punt waarop het oude bewustzijn plaats kan maken voor het nieuwe. Dat zie je in alle grote verhalen terug. Het is de fase waarin de held uitgedaagd wordt de grotere versie van zichzelf te tonen en iets aan te boren waarvan hij aanvankelijk niet wist dat hij het in zich had. Vertrouwen, moed, solidariteit, innerlijke kracht… Dat wat onder de oppervlakte al die tijd al aanwezig was, komt nu beschikbaar. Onvermoede krachten openbaren zich en de transformatie zet zich in.

Plotvraag
Ik leg altijd aan mijn schrijfcursisten uit dat wanneer je een crisis bedenkt voor je verhaal, het belangrijk is ervoor te zorgen dat in die crisis de tegenstellingen (die al eerder voelbaar werden) extra uitvergroot worden. Je moet het de hoofdpersoon zo moeilijk mogelijk maken, hem in een hoek drijven, hem een tijdje gijzelen in het ‘niet weten’, opdat hij kan gaan ervaren dat hij meer in zich heeft dan hij aanvankelijk dacht. Het is het punt waarop er een verbinding met het onbewuste wordt gelegd of een hotline met de ziel tot stand gebracht wordt. Het bewustzijn flakkert op. Ineens beseft de held wat er wezenlijk van hem gevraagd wordt. Of niet… en dan loopt het slecht af.
De plotvraag die zo’n verhaal voortstuwt is in dit stadium heel urgent en actueel: Zal het lukken het oude te verruilen voor het nieuwe? Het is erop of eronder. Aristoteles leerde al dat je de lezers of toeschouwers lekker lang gevangen moet houden tussen hoop en vrees. We hopen van wel, maar we vrezen van niet.

Drama
Vertaald naar de huidige situatie… Nu de crisis al zo’n zes weken duurt, en we al heel lang gedwongen zijn te verblijven in ‘niet-weten’, begint deze toestand velen op te breken. Men wil iets ‘doen’. Ik merk het aan de mensen om me heen. Sommigen worden opstandig of boos, anderen willen iets gaan ondernemen, of op reis, naar de winkels, snakken naar contact en gezellige etentjes, gaan de regels aan hun laars lappen. Er zijn ook mensen die zich bedrogen voelen, verraden door de overheid, weer anderen zoeken een zondebok. Kortom: men begint zich te roeren. En dat kondigt – dramatisch gezien – de volgende fase aan en hoort helemaal thuis in een goed dramatisch verhaal. ‘Drama’ is afgeleid van het Oudgriekse woord δράμα en betekent ‘handeling’. Na de crisis wordt het tijd om in actie te komen en de schat te bevrijden. Seizing the sword, noemt Joseph Campbell dit. In Storytelling in 12 stappen wordt het de Dolk genoemd. We willen of moeten gaan ‘handelen’.

Het kan goed of slecht aflopen
In het sprookje Hans en Grietje, zien we dat Grietje voor het eerst in het verhaal overgaat tot handelen: ze duwt de heks de oven in en bevrijdt Hans; het verhaal loopt goed af, want Grietje boort onvermoede krachten in zichzelf aan. In de mythe Amor en Psyché ontsteekt Psyché een olielampje om nu eindelijk eens echt te zien met wie ze slaapt en verbreekt daarmee de belofte. Ze toont zich zwak, met alle gevolgen van dien: Amor vlucht en alles lijkt verloren. De vraag is dus… zijn we zwak of sterk? Loopt het verhaal waar wij collectief in verzeild zijn geraakt goed of slecht af? We moeten nu onze grootsheid aanboren, onze solidariteit, onze liefde en korte metten maken met hebzucht, angst, wantrouwen en allerlei andere ego-dingetjes.

Wat is het oude en wat is het nieuwe?

Ik ben zeer benieuwd hoe we gaan handelen en wat de schat is die we bevrijden. Welke krachten boren we in onszelf aan? Kortom: het wordt nu echt spannend. Zal het ons lukken de waarden die in deze coronacrisis voelbaar werden vast te houden? Velen vrezen van niet, maar ik hoop het wel.

Overigens verdwijnt het virus in de thriller van Koontz even plotseling als het gekomen is om pas weer 10 jaar laten op te duiken. Tja.

P.s.
Wil je meer weten over de fase na de crisis? Lees Storytelling in 12 stappen, op reis met de Held.

Zit je thuis en heb je tijd? Mooi moment om je levensverhaal op te schrijven: Schrijf je levensverhaal. Een praktische gids voor autobiografisch werk is nu beschikbaar.


Ik ben deze zomer beschikbaar voor schrijfcoaching.

(c) Mieke Bouma –  april 2020

 

 

Verblijven in niemandsland

Inkeer in tijden van Corona

De Wereld draait niet meer door. Heel veel is stilgevallen. Nu na twee en een halve week is de sociale isolatie het nieuwe normaal aan het worden. Je went eraan dat mensen je in de winkel ontwijken als een melaatse, dat de straten en de pleinen leeg zijn. We zijn massaal aan het videobellen, sturen lollige en troostrijke filmpjes rond, maar worden intussen heen en weer geslingerd tussen hoop en vrees. We proberen er iets van te maken. Maar hoe lang gaat dit nog duren? Langzaam dringt het besef door dat deze toestand nog lang niet voorbij is en dat de impact op ons werk en leven groter zal zijn dan we nu kunnen bedenken.

Liminale tijd
Wat we er ook van vinden, hoe onze respons ook is, duidelijk is dat we in liminale tijd leven, in een overgangsfase, ook wel een passage genoemd. Deze mondiale ziekteperiode is een schemergebied tussen twee werelden, de fase waarin we niet meer in het oude land zijn maar ook nog geen zicht hebben op het nieuwe. In grote en oude verhalen is dit tussenland een bekend fenomeen. Denk aan het volk Israel dat, na de uittocht uit Egypte veertig jaar door de woestijn trok op weg naar het beloofde land, denk aan Odysseus die zo graag naar huis, naar Ithaka, wilde varen, maar werd tegengehouden de goden, denk aan Dante, die verdwaalde in een donker bos. Het verblijf in niemandsland roept uiteenlopende gevoelens en reacties op en is een psychologische beproeving, want het doet ons beseffen wat van waarde is en wat niet.

Lees meer

De macht van het Virus

Crisis of Wake up call?

Ken je het vlindereffect? De fladderende vleugels van een vlinder in Brazilië kunnen een tornado veroorzaken in Texas. Een treffende metafoor voor de chaos waar we momenteel wereldwijd mee te dealen hebben. Een klein onzichtbaar, zich razendsnel verspreidend virus, waar we eerst nog wat lacherig over deden, ontwricht inmiddels de wereld. Het is crisis op vele fronten.

Controle
We dachten dat we als mensheid de controle over zo’n beetje alles hadden, dat wij grenzen en regels konden aanbrengen, dat we de boel op orde hadden, maar dat blijkt ineens een gigantische vorm van zelfoverschatting. Het virus is oncontroleerbaar en dringt overal doorheen, maakt geen onderscheid, erkent geen grenzen, is superklein en onzichtbaar en vooralsnog onbeheersbaar. Dat stemt ons nederig.

Lees meer